Sen dúbida ao ver o título deste libro tiven a curiosidade de facerme con el e lelo. Non coñecía a autora pero previamente lin diversas referencias que dicían que este libro formaba parte dunha triloxía de novelas cuxo nexo de unión viña sendo o detectivo Zarco, con quen a protagonista desta novela, estivo casada. Pensei que ao non ler as anteriores non ía entender nada desta, pero aínda así animeime a lelo.
Agora que rematei a lectura podo dicir que é unha novela sumamente impactante. Escrita cunha grande intelixencia. Unha historia na que os lectores debemos prestar moita atención pois somos parte activa na construción da trama xa que non vai escrita de xeito lineal e ademais intercálanse tres narradores. A autora ten un gran dominio da lingua, da narración pero tamén da imaxinación pois o entramado narrativo é complexo pero moi intrigante, inquietante e turbio. Todo isto conseguiu apegarme á novela e non deixar a lectura ata rematala.
O título levábame a pensar nunhas mulleres da postguerra e non...pero si. A ver se podo explicalo.
A novela ten tres narradores, a da protagonista Paula Quiñones que vai contando a historia por medio de misivas que lle envía a súa ex-sogra que se chama Luz. Logo están os propios cadáveres, vítimas paseadas e fusiladas na fochanca, osos personificados, mandíbulas sonrintes que queren falan e queren protexer a Paula pois veu ao pobo a rescatalos. E a outra narradora é Luz lle conta á súa vez a Zarco o que está facendo Paula e ao final ela mesma comeza a pescudar que lle aconteceu a Paula.
A novela vai in crescendo. Ten un punto de realidade, surrealismo, trauma, expresionismo. Algunhas críticas din que nesta novela a autora remite a outras clásicas pola temática, personaxes, escenarios...(Celestina, La Regenta, San Manuel Bueno y Mártir de Unamuno, a Antonio Machado, Delibes...).
Eu vin na obra unha estrutura en tres partes. A primeira trata da chegada de Paula Quiñones xunto con Rosa ao pobo de Azafrán (tamén chamado Azufrín en sentido simbólico aludindo ao mal cheiro ou incluso ao inferno e onde a cor amarela imprega todo, pobo de interior, chairo, seco, de pó...). No libro comezan falando os cadáveres, "madíbulas risueñas". Falan desde o fondo da terra. Están todos amontoados, o mestre, o inglés, o da cantaba a internacional ...uns por riba dos outros, están incómodos e ole mal. Non deixa de conter un certo humor negro. Eles parecen percibir que algúen vén ao pobo a rescatalos. Son vítimas da delación de algúen do pobo e imos descubrilo.
Como dicía, Paula e Rosa instálanse alí pois teñen intención de excavar as fosas e exhumar ás vítimas do franquismo. Paula non vai parar no hotel con Rosa senón que se hospeda na Casa grande da familia de Jesús Beato (nome simbólico, casado con Virtudes, a Virxe, unha muller morta pero cuxo recordo permanece), un home centenario que agocha os segredos familiares e sobre quen xiran todos os membros da familia, en especial Analía que o coida, mima, peina, láva...O ambiente non pode ser máis desasosegante e cargante o que me levou a lembrar as imaxes de Viridiana de Luís Buñuel pois cando Paula chegou á casa-pensión a familia estaba celebrando o cumpreanos centenario de Jesús. Todos arredor do avó, centro de gravidade, "androhelios", dirixen a mirada a Paula. Son miradas agresivas e desconfiadas pois non admiten con eles á intrusa.
É certamente difícil empatizar cos personaxe pois son "complexos e malévolos nas súas ocultacións e silencios". Están Jesús, Samuel, Analía, David e o resto da familia, Luís, Paquita, Antonio, María... Paula vivirá alí e irá descubrindo o que agochan. Analía é a que manda pois é a preferida do seu "sogro" Jesús. Fausto é o cuñado ausente, fillo de Jesús, non é aceptado polos outros. Tivo que marchar desa asfixia agoniante. Samuel o outro fillo de Jesús, home de Analía, é de espirito débil pero con tendencias agresivas...e....pode que incestuosas... Alí acontecen cousas...interesantes, inquietantes, sórdidas. David, o neto de Jesús, fillo de Analía e Samuel, mozo de "ollos vermellos", non é o que parece...
A segunda parte para min intensísima. A historia fai un flashback .Conta que Jesús era o barbeiro e viña ao pobo de Azafrán a cortar o pelo e paraba sempre na casiña de Tomás, viúvo que tiña dous fillos Antonio e Julita. Jesús era perverso e sempre ollaba aos veciños, vixiábaos e mirábaos con inquina.
Logo vén a terceira parte que é tamén asombra. É un auténtico trhiller. É dunha grande tensión. Os acontecementos sucédense irrefrenables, inevitables, inesperados. Nesta parte a protagonista é Luz que quere descubrir que pasou.
Non se pode dicir máis. Non digo máis pois hai que lela.
Intriga, medo, rabia, pena...moitas paixóns. Non é un libro de protagonistas e heroes ou heroínas máis ben é de vítimas. Todos son vítimas do pasado, un pasado cruel que asoma e amosa a súa crueldade no presente no que tamén hai vítimas.
Un libro impresionante, un exercicio de lectura constante de trazos expresionistas, surrealistas, hiperrealistas, impresionistas...que require atención minuciosa. A min sorprendeume:
"Nosotros, que fuimos los primeros, caímos de cualquier manera dentro de la fosa. Un brazo sobre una oreja y una oreja debajo de unas alpargatas. Poco después nos deslumbrarían los colores de un sonajero absurdamente chillón. Nos fundimos los unos con los obros y, a la vez, seguimos conservando la individualidad de cada esqueleto. Mientras perdure una sola partícula de lo que fuimos, incluso desde el estado de ceniza o transformados en celuloide, seguiremos hablando (...) Ahora hablamos, un poco abatidos por las circunstancias, desde el nicho en el que por fin nos han metido o desde la vitrina, cerradita con llave, del salón familiar. Somos muertos hinduístas, budistas, no queremos descansar en paz ni creemos en la resurrección de la carne. Somos el perro del hortelano, porque el gran problema...es que la carne nunca muere..." (p. 166-167)
5 de setembro de 2022.
