E se mo permiten, as palabras que lle dedicou Alfonso Vázquez Monxardín na Rexión, son moi bonitas e gústame reproducidas aquí pois a través delas achegámonos a esta dona ourensán de cabelo albo:
Titúlao así: ELVIRA CUEVILLAS, A MOZA MÁIS NOVA
De Alfonso Vázquez Monxardín
(Publicado en La Región 1-5-2013)
"Elvira Cuevillas, esa moza elegante, coqueta, culta, afable, de cabelo
curto e inmaculadamente branco, que se entretiña en espallar pola cidade
adiante sorrisas amables sempre, e xuízos críticos cando cumpría, acababa de
emprender a viaxe defintiva. Seguramente, seu pai, Florentino, o eixo histórico
da xeración Nós, fondamente católico e de misa diaria algo que non deu
inculcado en Elvira, esta filla tamén doutros tempos e doutras ideas-
aseguraría que estaría no ceo. E se cadra si. Pero en calquera caso, o lugar
onde estea ela será mellor, máis divertido, que antes da súa presenza.
Elvira, filla de
don Floro e dona Julia*, a maior das tres irmás, Julia e Milagros as outras,
pasaba xa dos noventa, pero tiña que dar a volta para que non pensases que era
unha nena moderna, cos seus vestidos, os seus colares, os seus pendentes, o seu
sorriso.
Elvira formara parte desas mozas transgresoras de cando ninguén o era, que
un día dos anos sesenta marchou por Europa, a Holanda de partida creo, pero
tamén a outros sitios, exercendo de mestra de nenos, e cun mozo, José Luís o
Pitolas, primo de meu pai, para escándalo da cidade conservadora. Ela, de
broma, sempre me recordaba que eramos case parentes. O Pitolas non foi o único
pero se cadra foi o seu grande amor.
Nos últimos anos viviu de acabalo entre o Sanxenxo tranquilo de
contratemporada o relax da natureza- e o Ourense matricial e dos encontros
activos coas amigas e amigos de varias xeracións
Lembro as súas bágoas na rúa e como se tivo que sentar nunha terraza da rúa
da Paz o día que lle dixen que Marcos Valcárcel acababa de morrer. Vitalista apaixonada
da cultura, sempre presente nas Xornadas da Filosofía de Pontevedra, nas
conferencias e concertos que había na cidade, escoitando aos escritores,
amigos, participando nos clubes de lectura, de cine case diario?
Faláballes antes de amigos de varias xeracións. Permítanme que lles conte
unha anécdota que me relataba emocionado hai meses o amigo Xosé María Eguileta,
motero, arqueólogo municipal, cuevillista apaixonado de don Floro, e da boa
xente da Fundación Vicente Risco que tanto a mimaron. Pois contábame que un
día, hai un par de anos, Elvira díxolle que lle gustaban as motos grandes. E
que nunca fora nunha tan chula como a del. Despois de pensalo un pouco, e como
Elvira estaba rufa, Eguileta deixoulle un casco, unha chupa de coiro e á mañá
seguinte foron almorzar a Soutelo de Montes. Seica disfrutou como unha nena.
Seguramente porque tivo a sorte e a sabiduría de nunca deixar de selo de
todo.
Elvira Cuevillas, Sit tibi terra levis. Que a terra che sexa leve. Por
aquí, desde logo, ímoste botar de menos."
Preciosas palabras as que lle dedica Alfonso V.Monxardín, sen dúbida, non puiden remediar poñelas aquí.
Vid: La Región
(*) No texto hai un erro, a muller de Florentino López Cuevillas era Milagros Rodríguez.Elvira López Cuevillas foi unha muller intelectual, amante do estudo ademais de ser reivindicativa e valente.
En
moitas ocasións e sen intención, unha grande personalidade eclipsa ás persoas
da súa contorna, pero levámonos unha grande sorpresa ao comprobar que estas
tamén trazaron unha traxectoria moi encomiable. É o caso que nos ocupa. Elvira
López Cuevillas, filla dun dos intelectuais máis admirados e destacados de
Galicia, tamén nos deixou un importante legado cultural ademais de ser unha
muller adiantada ao seu tempo polo seu carácter independente e lonxe de
convencionalismos. Elvirita, tal como era denominada polo agarimo que
transmitía, era delgada e levaba o pelo sempre moi curto e branco, deste xeito
non ía acorde coa moda feminina da época o que era mostra do seu carácter
rompedor.
Florentino
López Cuevillas e Milagros Rodríguez casaron en Ourense en 1912 tras regresar
el de Madrid. Tiveron tres fillas, Elvira que era a maior, Julia e Milagros[1].
Sen embargo, Elvira viviu e medrou durante un longo tempo na casa duns
familiares, algo que quizás lle afectou. Non obstante, soubo aproveitar o
ambiente cultural da familia para enriquecerse intelectualmente. Seu pai,
un reputado e recoñecido intelectual e
galeguista e súa nai, Milagros, que formou parte do Grupo Feminino de Ourense
do Partido Galeguista e que fora unha das que asinaran un dos manifestos máis
interesantes en prol da cultura e recoñecemento de Galicia[2];
ían ser grandes referencias para Elvira fixo dela unha muller de perspectiva
aberta e moi moderna.
Fixo
estudos de maxisterio e a súa inquedanza e valentía levárona polos anos sesenta
a deixar Galiza para ir das clases aos emigrantes que estaban en Holanda paro
despois vivir un tempo en Francia.
O 23 de
novembro de 1952 faleceu a súa nai e iso supuxo para Florentino e as súas
fillas unha dor intensa. Tamén foi unha perda moi sentida para as súas amizades
máis achegadas como Dona Eladia, nai de Otero Pedrayo, Dona Fita e o propio
Otero. Así se constatou nas misivas que se enviaban regularmente Otero e a súa
nai quen escribiu: “Fita que te pareció
de la pobre Milagros, ya se fue para siempre, a mi no se me va de la
imaginación. Dios la tenga en buen lugar”[3].
De novo
regresou a Ourense e comezou a implicarse no ambiente e actividade cultural da
cidade. Participou no Liceo no clube de lectura; tamén era asidua visitante do
Museo Arqueolóxico de Ourense, sen dúbida unha vocación herdada do su pai, para
coñecer as últimas achegas de restos arqueolóxicos. Así mesmo, era unha muller
que percorría os castros da provincia e mesmo trepaba axilmente polas pedras e
muros de xeito intrépido. Seguro que neses percorridos lembraría ao seu pai que
tantos estudos arqueolóxicos realizara. Asistía a concertos, a conferencias de
escritores e estaba sempre presente nas Xornadas da Filosofía de Pontevedra.
Todo
isto dá mostras de que era unha muller que sempre quería aprender. De feito
fixo estudos de interesante calado como o titulado “Provisiones, proclamación y
juras de la Constitución en 1812 y 1820
y quemas de la Constitución en 1814 y 1823 en los libros de actas del
Ayuntamiento de Orense” publicado no ano 1994 no Boletín
Auriense onde fai unha análise pormenorizada das primeiras constitucións e a
súa repercusión e incidencia na cidade de Ourense[4].
Froito
do amor filial ao seu pai, sempre estaba presente nos eventos que facían no
nome de Don Florentino, como conferencias, presentación de libros, etc. converténdose
nunha grande embaixadora da súa figura. Cando José M. Gómez Tabanera,
antropólogo e historiador, reeditou en 1988 a obra de Cuevillas “La civilización céltica en Galicia” que se publicara no ano 1953
deu as grazas as fillas de Cuevillas, Julia e Elvira, por apoiar a iniciativa dicindo
texualmente: “Hoy quiero evocar su figura
en estas páginas, que vuelven a ver la luz gracias a la generosidad y amor
filial de sus hijas Julia y Elvira”[5].
Tamén
estivo presente na reedición do libro “Parroquia
de Velle” que fora escrito por Cuevillas, con Vicente Fernández Hermida e
Xaquín Lorenzo[6].
Elvira deu
mostras de ser unha grande defensora de Galicia. Coñeceu a importantes
representantes da cultura galega e por iso participou coas súas testemuñas en
documentais como o titulado “D´A fazaña á
Liberdade” dedicado a Alexandre Bóveda. Elvira vía de xustiza lembrar a
estes ilustres galeguistas que tanto ben fixeran pola nosa cultura. Tamén foi
testemuña da amizade entre o seu pai e Otero Pedrayo e este, estando en
Santiago preocupábase de cartearse con regularidade con Cuevillas. De feito
Otero Pedrayo lle enviou á súa nái dicíalle a esta que nas cartas que lle
enviaba á súa nai desde Santiago dicíalle: “Escribe
dos letras a Florentino o a sus hijas cuando puedas”[7].
Elvira
tiña unha forte personalidade, era moi independente e tiña un encanto rebelde.
Casou cun home máis novo que ela, José Luís o Pitolas, o que provocou certo
escándalo na cidade pero nunca lle importou o que dixeran dela, pola contra,
isto deulle máis forza e orgullo.
Era unha
muller dunha grande nobreza pois nunca ocultou o que pensaba atrevéndose a
manifestar a súa opinión ante quen fora, pois Elvira era, tal como dixo Alfonso Vázquez Monxardín:
“Elvira Cuevillas, esa moza elegante, coqueta, culta, afable, de cabelo
curto e inmaculadamente branco, que se entretiña en espallar pola cidade
adiante sorrisas amables sempre, e xuízos críticos cando cumpría…”[8]
Elvira faleceu en maio de 2013. Aquela moza aventureira
deixou unha fonda pegada na cidade. Elvirita deixou poucos escritos e
manifestos…pero deixounos unha forma de vida libre de ataduras. Monxardín conta
a anécdota de que Xosé María Eguileta, o arqueólogo e moteiro, un día prestoulle unha cazadora de coiro e un
casco para levala na súa moto pois Elvira dixéralle que lle gustaban as motos
grandes pero nunha montara nunha. E alá foron, a almorzar a Soutelo de Montes.
Elvirita disfrutou coma unha moza.
Elvira Cuevillas, unha muller que foi limpando un camiño
trufado de prexuízos para a muller debe
estar na nosa memoria.
[1]
Florentino López Cuevillas, https://es.wikipedia.org/wiki/Florentino_L%C3%B3pez_Cuevillas
consultado o 24 de marzo de 2020.
[2] Rosa
María Cid Galante, “Grao de participación da muller ourensá en movementos
asociativos, políticos e reivindicativos
(1920-1936)” Minius, 14 (2006:66)
57:72
[3] Cartas á nai 241.
[4] Elvira López
Cuevillas, “Provisiones, proclamación y juras de la
Constitución en 1812 y 1820 y quemas de la Constitución en 1814 y 1823 en los
libros de actas del Ayuntamiento de Orense”, Boletín Auriense, 24, 1994; pp.
227-252.
[5] J.M.
Gómez Tabanera, “Presentación. Florentino López Alonso –Cuevillas y la Galicia
céltica” en Florentino López Cuevillas, La
civilización céltica en Galicia, (Madrid, Itsmo, 1988), 12.
[6] “La
Diputación de Ourense y el Museo do Pobo Galego reeditan el libro Parroquia de Velle”, https://www.europapress.es/galicia/noticia-diputacion-ourense-museo-do-pobo-galego-reeditan-libro-parroquia-velle-escrita-1936-20060221172544.html
consultado o 24 de marzo de 2020.
[7] Ramón
Otero Pedrayo, Cartas á nai 1951-1956 (Vigo, Galaxia, 2007), 242
[8] Alfonso
Vázquez Monxardín, dedicoulle a Elvira unha fermosas palabras na prensa cando
ela faleceu. Destacando dela a súa gracia, cultura e personalidade.”Elvira
Cuevillas, a moza máis vella”, La Región,
5 de maio de 2013.
