Se tiven conversas coas miñas ilustres amigas tamén quero disertar cos meus referentes no galeguismo como son Castelao, Otero e Risco.
Imaxínovos sentados aos tres nunha mesa argallando a Revista Nós. Queriades dar relevancia á Terra, queriades que todos sentisen o orgullo de pertencer a unha nación auténtica con ideosincrasia propia. E non puidestes escoller mellor nome para a publicación. En efecto, ti Castelao tiveches a ocurrencia de querer chamar así á revista. Porque quen somos NÓS. Nós somos os e as galegas, NÓS somos Galiza, Nós somos galegos e galegas. Unhas simples tres letras son capaces de conter todo un orgullo. NÓS, si, porque O SOMOS!!
Sodes a tríada galeguista. Cada un dun xeito, cada un dunha idea, incluso dunha fisonomía diferente pero complementaria.
Vicente Risco, ti coñeciches a Ramón Otero pois erades viciños aínda que ti eras catro anos máis vello que Ramón. Quero imaxinarvos indo ao instituto ou paseando pola rúa, un alto, robusto e outro máis baixo e miúdo, falando das vosas cousas. Quen vos ía dicir a vós que faríades historia, que seriades historia e recoñecidos mundialmente!
Risco realimente introvertido e discreto xa maxinaba un mundo céltico e incluso xa exótico polo interese xa polo budismo e outras ideas do pensasdor Rabindranat que, daquelas, parecerían tolemia na cidade pequena e pechada de Ourense. Con 31 fundas a Centuria que é o embrión da revista Nós. Xa ves o mundo en galego. Falas galego, dis discursos en galego. Ti conferenciante de infinitos temas levabas aos oíntes ao mundo da raíz galega pola túa paixón romántica. O teu é un galeguismo de dentro, do natural, un galeguismo intrínseco pois o ser débese á terra. Non é o teu un galeguismo tan político, é un galeguismo de sentimento, de querenza, de defensa da Terra pois lévase no sangue. Case me atrevería dicir que é un galeguismo de esencia e substancial pois conduces o amor á Patria pola senda do intrínseco. O teu galeguismo en todo caso é conservador pois é consustancial á Terra. Iso foi o que te fixo discrepar dos teus grandes amigos pero nunca, nunca te abandonaron. Esa é a esencia do respecto, malia a discrepancia na óptica nacionalista e política, o aprecio entre vós era sublime. Ti dicías "O nacionalismo non é somente cousa política. O nacionalismo abrangue toda-las manifestacións da vida nacional, todo-los aspectos do pensamento, do sentir, do saber, do traballo, da tradición, da expresión...". Ti ías á esencia por iso a túa obsesión pola etnografía. Por coñecer todo o intrínseco da nación galega. Por iso sempre ensinabas no Maxisterio dicindo que había que galeguizar a escola, levala de novo á Terra. Por iso ti mandabas ao teu alumnado facer traballos sobre os seus pobos para que se sentisen parte del, arraigados.
Ti presidiches as Irmandades galegas e fuches exemplo pois ti e Otero fostes as principais figuras galeguizantes. Presidías a Mesa na que se acordou crear as Irmandades da Fala Galega, tamén o pago dos asociados e a creación dun Partido autonomista agario e, Otero estaría no Comité executivo. Canto compromiso!! Envexable, quixera estar alí e ser coma vós de forte e dicir en alto coma vós: ¡PRIMEIRO GALICIA1 ¡GALICIA SEMPRE!
Logo o Partido Galeguista foi a materialización do nacionalismo feito política. Sufriches nas Asembleas do Partido Galeguista e non estiveches conforme coa adhesión á Fronte Popular...e marchaches...creaches a túa propia proposta...pero aínda así queríante, Vicente. Sempre che quixeron pois sabían que eras un namorado da Terra, da Patria.
Ti e Otero, sempre aliados. Otero grande e elocuente e campechán. Canto sentimento puñiades nas Asembleas do Partido Galeguista!
Risco, elocuente, ensoñador, místico, no transfondo da etnia, da raíz, da patria. Entendiches que era algo máis que política. Quizais vías o Partido Galeguista como algo necesario pero para ti "ser galego" transcendía á política. Era sentimento fondo que quixeches transmitir aos mestres e mestras para que espallaran polas escolas. Galeguizar a escola, dicías. Hai quen te quere acusar de non seguir a senda dos galeguistas de esquerda, pero é que ás veces creo que nin te deixaban levar por postulados ideolóxicos, creo que o teu era un desexo de harmonizar a terra coa persoa, co "eu" que viña a ser a esencia do natural e do tradicional.
Otero escoitábate, Falabas, Risco, e pedías unha Galiza que gozase de liberdade. Coñeciches a Castelao en febreiro de 1912, tiñas 28 anos e liches con atención o que Castelao escribiu no xornal El Miño. Era un Castelao novo, tiña 26 anos e xa tiña éxito e recoñecemento. Veu a Ourense, ao Liceo, e deu unha conferencia sobre a caricatura e ía expor máis de sesenta debuxos caricaturescos. Ese día acudiu moita xente a escolitalo e porque querían que lles fixese a caricatura. Castelao xa estaba militando en Acción Gallega e ti, Risco, aínda non te sentías atraído pola política. Ese Castelao quen dicía que un galeguista tiña que sentir a Patria e enxalzala. A túa morte, en abril de 1963 tinguiu de tristura todo Ourense e toda Galiza. Xa morrera Castelao e ti choráchelo.
Castelao, eras dos tres, o máis enérxico. Enchíanselle as veas pedindo unha Patria Liberada. Enchíanseche os ollos de bagoas cando falabas nas Asembleas do Partido Galeguista e máis que falar, sentías, sufrías. Fuches deputado en Madrid con Otero. Quen vos viría pedindo para Galiza! Nunca se vira outra. Pero logo veu o teu desterro, a ausencia da patria, a orfandade máis humillante para ti. Logo na guerra civil tiveches que marchar e fuches a Norteamérica. Que facía un home coma ti nun lugar tan gris e cheo de cemento cando os teus llos estaban plenos do verdor galego? Non houbo home no mundo que quixera tanto á súa terra e ti fuches morrer lonxe dela en 1950 en Arxentina, non eras tan maior, tiñas 62 anos. Quedan en nós que Galiza é dona de si. Agora estás no Panteón dos ilustres pois eres patrimonio e símbolo de Galiza. Sempre en Galiza, como ti escribiches, o grande libro para todo galeguista.
O flemático Otero. O orador, o mestre. Eras o que estaba entre os dous, no centro, na ponderación. Tiñas tres grandes amores, a túa terra, a Fita e a túa nai. Logo o amor de compañeiro cos teus grandes amigos de loita, Risco e Castelao. Eras un home buscado en Ourense para dar charlas, para dar conferencias ás xentes, aos mozos e mozas, nas escolas. Todos dicían de ti que eras moi campechán. Non faltabas ás asembleas do Partido Galeguista e tamén te emocionabas falando e cantando o himno galego e fuches a Madrid, a capital, representando a túa Terra. Logo viches marchar a Risco do Partido pero ti quedaches pois sabías que se non era así non se gañaba nada. Si, Adrián Solovio, en Arredor de si deixáchenos escrito como foi a túa achega ao galeguismo. Un libro que merece ser lido varias veces. Faleciches en 1976. Veu a morte cando tiñas 88 anos. Fuches o que máis viviches pero tamén o que máis perdeu pois xa Castelao, xa Risco, xa túa dona e tantos outros non estaban. Ti fuches o que máis choraches porque viviches máis por iso a pena era moi grande. Quixeches enterrarte nun sartego da madeira do piñeiro que plantara teu pai, coa bandeira e co hábito de san Francisco. Todo sobrio e silencioso. As rúas de Ourense enchéronse. Marchábase outro dos grandes.
Risco, Castelao, Otero. Os inadaptados, os loitadores. "Nós os inadaptados andamos Arredor de si pero Sempre en Galiza".
