(Fonte: "En el día de Galicia". Galicia, 25 de xullo de 1930, p. 1.)
25 julio 2024
21 julio 2024
MARÍA DE LOS DOLORES SANTA EUFEMIA FERNÁNDEZ
Dolores estudou no Instituto de Ourense onde ingresou no ano 1924 e estivo ata 1926. Despois preparou na Academia Xesta os estudos de Maxisterio que renatou en 1930. En febreiro de 1934 casou co tamén mestre Abel Carbajales González, un home comprometido e afiliado á ATEO. Militante de Esquerda Republicana e Concelleiro de Celanova e que estaba destinado na escola de Ansemil. Dolores tamén estaría adherida á Casa do Mestre tan pronto como se constituíu, en 1935, polo que estaba claro que compartía os ideais e compromiso pola renovación pedagóxica e por unha escola social e igual para todos.
Estivo destinada en diferentes escolas e sufriu a dura sanción que lle impuxeron ao seu home por pertencer á ATEO e á Casa do Mestre, como a todos os docentes afiliados á Asociación. Foron considerados comunistas e radicais ateos e laicos. Afortunadamente, Abel non foi separado do servizo grazas á intersección da súa muller, aínda que Dolores tamén foi obxecto de control e exame por parte da Comisión Depuradora pero, finalmente, foi confirmada na súa praza escolar.
En 1943 destinárona a San Martiño de Sabadelle no Pereiro de Aguiar e aínda exercía no ano 1971.
(Elaboración propia a partir de diferentes fontes. Tamén Vid: El pueblo gallego n 4 de xuño de 1930, p. 7; Galicia, 15 de febreiro de 1934, p. 6; Galicia, 15 de febreiro de1934; La Región, 12 de marzo de 1935, p. 6; La Región, 10 de maio de 1940, p. 3; La Región, 22 de marzo de 1967, p. 4.)
14 julio 2024
CLAUDIA RODICIO PÉREZ
Obtivo unhas notables cualificacións destacando en Teoría e Práctica da lectura; Caligrafía; Relixión e Moral, Nocións de Aritmética e Xeometría; Historia da Idade Media, Nocións artísticas, Xeografía de España, Pedagoxía, Lexislación, Prácticas e Economía Doméstica (1).
Mentres era estudante da Normal residía en Ourense e vivía no número 13 da rúa Correxidor pero os veráns pasábaos no seu pobo onde había a tradición de xogos populares. Un deles era o Xogo dos Bolos sobre o que Claudina escribiu uns versos en 1930 e que din:
“Carreiriña tan gallarda ,por tu gracia y tu bellezaeres lugar preferidode los mozos de mi aldea.
Los domingos y festivosen cuanto acaba la misasuben corriendo la cuestapara jugar la partida.
¡Cuanta emocion! cuantas risas!hay hecha, noble contienda,nunca se enfadan en serio,compiten , mas con nobleza.
Se termina la jugada,la gente al pueblo regresa,y los bolos en la cajadescansan tras la pelea.
Y es que el juego de los bolosdistintivo de mi aldeatan solo en la Carreiriñatienen toda su belleza, (2)
Xa é sabido que Vicente Risco mandaba realizar traballos ao alumnado sobre aspectos xeográficos e etnográficos dos seus pobos. Pois ben, Claudia fixo un traballo manuscrito sobre os animais da comarca de Parada de Sil. Dito traballo está depositado na Fundación Vicente Risco.
Cando rematou a carreira en 1933 Claudina enviou o 17 de xullo á dirección da Normal unha solicitude para tomar parte nos próximos cursiños de selección profesional. Despois en decembro saíron as puntuacións e Claudia foi unha das seleccionadas pois obtivo un total de 123,5 puntos nos exercicios. En febreiro de 1934 entra nas listas de interinidade
En 1934 déronlle praza para Extremadura (3). Pero logo regresou a Ourense e estivo na escola de Encomienda no concello de Trives. Pero en febreiro de 1940 a Superioridade trasladoulle a noticia de que debía trasladarse á escola vacante de Navalmoral de la Mota na provincia de Cárceres por "conveniencias del servicio" .
(Fonte. Galiciana. La Región, 17 de febreiro de 1940. p. 2)
Elaboración propia. (1) AUVI. Expediente académico de Claudia Rodicio. (2) Juan-J. Garcia-Rodicio. (2019). XOGO DE BOLOS DE PARADA DO SIL. O CONTO DO XOGO E OS MESTRES EN PARADA DE SIL. 2011. Academia.edu. https://www.academia.edu/9204831/XOGO_DE_BOLOS_DE_PARADA_DO_SIL_O_CONTO_DO_XOGO_E_OS_MESTRES_EN_PARADA_DE_SIL_2011 (consultado o 19 de xuño de 2024.) (3) Magisterio Español, 29 de septiembre de 1934, p. 22.
Vid: Galicia, 30 de decembro de 1933, p. 6; La Región, 10 de xaneiro de 1940, p. 2; La Región,17 de febreiro de 1940, p. 2.
07 julio 2024
ESTRELLA QUINTELA LÓPEZ
En 1932 ofertárose catro plazas de interinidade de enfermería no Hospital Provincial de Ourense. Para cubrilas convocouse un concurso e unha delas foille adxudicada a Estrela, conseguindo as outras Antonio de la Iglesia, Ramón Vázquez e Esperanza Álvarez Rodríguez.
Nos anos da guerra Estrela foi considerada socialista polo novo réxime represor e por iso foi despedida do seu emprego o 24 de setembro de 1936. Finalmente foi destituída e inhabilitada.
Pero uns anos despois foi xulgada en xuño de 1939 acusada de haber provocado un aborto. A sentencia dicía o seguinte:
En la causa procedente del Juzgado de Orense por aborto y homicidio por imprudencia se ha dictado sentencia absolviendo a Ramón Fernández Quintela y condenando a Dolores Álvarez Caramé, como cómplice de un delito de aborto a 200 pesetas de multa y con arresto sustitutivo a rarzón de 16 pesetas por día, y a Estrella Quintela López, como autora de dicho delito a la pena de dos años de presidio menor e indemnización ambas de diez mil pesetas a los herederos de la víctima.(1).
David Simón, sempre atento a colaborar e facilitarme información envioume esta imaxe na que se recolle a destitución oficial das enfermeiras o día 24 de setembro de 1936.
.jpg)
(Fonte: Arquivo Histórico Provincial de Ourense.)
(Elaboración propia a partir de diferentes fontes)
(1) La Región, 3 de xuño de 1939, p. 7.Vid. La Región, 12 de abril de 1932, p. 8; Galicia, 12 de decembro de 1933, p. 3; La Región ,1 de xullo de 1937, p. 4; La Región, 1 de setembro de 1971, p. 4.La Región, 5 de novembro de 1971, p. 4; A navalla suíza - http://anavallasuiza.com. (2024). Estrella Quintela López - Nomes e Voces. Nomesevoces.net. http://vitimas.nomesevoces.net/gl/ficha/4831/; SIMÓN LORDA, DAVID, Locura, medicina y sociedad en Ourense, (1875-1975), Xunta de Galicia, Fundación Cabaleiro Goás, 2005.
27 junio 2024
MULLERES OURENSÁS EN APOIO AO ESTATUTO DE GALIZA REFERENDADO O 28 DE XUÑO DE 1936.
O 28 de xuño de 1936 celebrouse o referendo sobre o Estatuto de Autonomía de Galiza. Nun primeiro momento foi levado a cabo polo Seminario de Estudos Galegos. Neste anteproxecto recoñecíase a Galiza como "un estado libre dentro da República Española”, isto é, había un concepto federal do Estado. Pero esta idea foi debatida, posteriormente, e outorgóuselle a condición de rexión autónoma, con novas competencias e atribucións, lonxe do modelo federal recollido no primeiro borrador. E é que estas modificacións viñan determinadas polos cambios de goberno durante a República xa que no bienio conservador creou unha nova realidade política contraria aos nacionalismos.
No Título II sobre poderes do Estado Galego, o Anteproxecto dicía no seu artigo 10 que compuñan o corpo electoral todos os galegos, homes e mulleres, de máis de 21 anos. No seu artigo 14 indicaba que serían elexibles para a Asemblea os galegos e galegas maiores de 23 anos que "rindan unha función útil á colectividade". Despois, no seu texto definitivo redactouse de xeito máis xenérico e contémplase o sufraxio universal no seu artigo 6.
(Fonte Galiciana: El Eco de Santiago, 1931 agosto 17, p. 1)
Dito anteproxecto non foi aprobado polas forzas mairitarias galegas e, polo tanto, na Asemblea de A Coruña de abril de 1932 o movemento concellil propulsou a idea de Autonomía designando unha Comisión redactora do Estatuto. Os representantes ourensás tamén quererían ser parte activa no proxecto e o 14 de maio de 1932 reuníronse as Comisións dos partidos republicanos de Ourense no enderezo da agrupación galeguista de Ourense na capital coa finalidade de estudar as ponencias a propor nas bases do Estatuto de Galiza e levalas á Asemblea compostelana.
A República esixía tres condicións para acordar o Estatuto de Rexión Autónoma (Vid:El pueblo gallego :1931 agosto 15, p. 1) :
1.-Que o propoña a maioría dos seus concellos, ou polo menos aqueles municipios que comprendan as dúas terceiras partes do censo eleitoral da rexión. No caso de Galiza deuse nunha Asemblea do 19 de Decembro de 1932 en Santiago na que participaron 256 concellos que representaban o 80% da poboación galega.
2.-Que o acepten polo menos os dous terzos do censo electoral. A cifra de votos favorables en Galiza foi do 76% do censo.
3.-Que o aproben as Cortes. O proxecto foi presentado ao Parlamento para a súa aprobación o 5 de xullo de 1936 e non chegou a ser visto antes da sublevación militar e o golpe de Estado do 18 de xullo.
En definitiva, o 98,8% dos votantes ourensás (homes e mulleres) decidiron dar o seu si ao Estatuto. Concretamente, segundo A Nosa Terra, en Ourense 179.363 votaron si, 1.661 votaron non e 342 votaron en branco. O aprobado foi aplastante en Galiza e recóllense os resultados en A Nosa Terra (do 4 de xullo de 1936) no que di que, dun total de 1.000.963 votos emitidos en toda Galiza, houbo 987.351 a favor, 6.161 en contra e 1.451 en branco, isto é, como diciamos, o 76% manifestouse a favor. (Segundo datos en A Nosa Terra, 993.351 votaron si; 6.085 votaron non, 1.378 foron brancos.
O apoio estatutario veu desde diferentes camiños ideolóxicos de tal xeito que tanto as esquerdas como as dereitas, así como prensa escrita de corte claramente católico-relixioso sumáronse ao dito proxecto.
As mulleres galegas tiveron grande protagonismo no ánimo e impulso estatutario.
(Fonte Galiciana: Gredos. Universidade de Salamanca. Cartel de Camilo Díaz Baliño.)
(Fonte Galiciana. El pueblo gallego, 1936 xuño 26, p. 2)
O chamamento ás mulleres galegas para que afirmasen o Estatuto foi constante. O grande mitin organizado no Teatro Jofre de Ferrol día 14 de xuño de 1936 foi concurridísimo de diversos representantes da contorna. A el non puideron acudir o Partido Feminino Republicano pola folga de transportistas pero no mitin arengouse ás mulleres. Estaban representantes da Unión Republicana, Partido Socialista, Sindicatos, Esquerda Republicana, e, como non podía ser doutro xeito, o Partido Galeguista. Todos xunguidos por unha causa común, Galiza. O socialista Marcial Fernández, dixo que os socialistas vaian votar o día 28 de xuño para conseguir o verdadeiros sentimento da personalidade galega. Diríxese ás mulleres dicindo:
...y vosotros, mujeres de Galicia, tenéis que alentar ese día a los hombres porque en ello va el porvenir y la vida de ellos, de nuestros hijos y la libertad de la tierra. ( El Correo gallego, 16 de xuño de 1936, p. 3).
E en efecto, un grupo de mulleres, entre as que se atopaba algunha ourensá, asinou un manifesto animando a todas as galegas para que defenderan co seu voto o Estatuto de Autonomía Galego. Entre estas mulleres asinantes estaba a insigne Olimpia Valencia e xunto ela tamén estaba Antonia Ledo Enríquez, que daquela era estudante e, probablemente, se trate dunha mestra que casou co auxiliar de farmacia Jesús Hermida López e vivían en Ourense na rúa actual Progreso número 23, 2º F. Ela estivo destinada na escola nº 1 de o Barco, no Bolo, na Peroxa. Pero seguro que outras ourensás estaban a favor do Estatuto, non cabe dúbida que entre as que conformaron o Grupo Feminino do Partido Galeguista, como Marina Peña Bouzas e, sobre todo, Mercedes do Campo de la Fuente, eran defensoras dunha Galicia con autonomía. De feito, Marina Peña foi coa Comisión de representantes de Galiza o día en que se presentou o Estatuto ás Cortes Estatais e que foi o 15 de xullo de 1936.
A máis destas dúas mulleres vinculadas a Ourense houbo outras que quixeron manifestar o seu apoio ao Estatuto como Antonia Santos, estudante da Universidade e membro do Partido Galeguista; María J. Cachafeiro, de F. Agraria; Pilar Varela de Mocidade Galegusita; Inés Doiro de A.M.C.G. e F; Rita Santaomé, modista; Amalia G. Sánchez, Isolina Nogueira, mestra de Esquerda Republicana; María Barreiro Rey, mecanógraf, Petra Meixide, Antonia Ledo, Adelina Vieytes, Concha Dopazo, estudantes.
Unha manchea de mulleres galegas, ergue a sua voz -homilde, pero crara- n-istas horas decisivas pra o Porvir da Nosa Terra.
Queremos falarlle á sensibilidade cordial das nosas hirmans galegas. Queremos aguillar o sentimento racial e cibdadán das que, coma nós, son fillas de Galicia.
Nin somos as máis intelixentes, nin as máis patriotas, nin as mellores; somos, si cadra, as máis audaces por ser tamén das máis fondamente convenvidas de que nas novas democracias, a mller, sen perder un chisco da sua femininidade, ten que obrar o milagre de dobrar o censo a favor da Xustiza, da Fraternidade e da Liberdade.
A vós que tendes direito a un futuro millor pra os vosos fillos; ao voso corazón de nai, amargunado por tantos recordos tristeiros; â vosa vontade de amparadoras da familia, da leira e da casa nos días longos da ausencia de aquéles que remataron morrendo nun hospital de América ou nas loitas mouras, nas que os vosos homes se xogaban a vida na líquida sepultura do mar; ao voso íntimo tesouro de agarimo e de calado door, encamiñamos este chamamento, a prol de erguer unha Patria nova, unha Terra farta, unha Galicia Feliz...
¡Mulleres de Galicia, que o sodes todo no fogar e no traballo, na casa e na cibdadanía, no sostén e na tutela dos fillos cativos, que a emigración ou o naufraxio vos deixaron horfos!:¡Xuntade o voso esforzo ao afán dos galegos que queren unha Galicia non escravizada, un mañán máis ledo, unha cultura propia, unha vida dina!
Pol-o esprito e pol-a materia. Pol-a limpeza política e pol-a prosperidade pública. Pol-otraballo e pol-a reivindicación social. Pol-a República. Por Galicia, mulleres da nosa Terra; Hirmáns de Galicia:
VOTADE O ESTATUTO DE AUTONOMÍA
Un alegato ás mulleres para que voten por Galiza, pola liberación da Terra, pero tamén unha exaltación das mulleres como sostén da comunidade no seu rol de muller, de nai e de administradora dos fogares cando a emigración levaba aos homes.
(Fonte: "Ha venido de Madrid una comisión de Galicia", La Libertad, 16 de xullo de 1936, p. 12).
Así pois e para concluír, é preciso recoñer que as mulleres galegas están nun despertar no seu compromiso social e político. Mulleres que comezan a integrarse en agrupacións galeguistas, autonomístas, socialistas, o que denota o valor engadido que supuñen para todo o proceso social histórico. Mais todo este alarde vital das mulleres foi sufocado de xeito drástico coa ditadura que supuxo volver ancoralas no redil.
26 junio 2024
ELENA SERRANO GÁNDARA
Elena Serrano naceu o 4 de maio de 1878 e tiña o título superior de mestra. Comezou a traballar en 1894 e foi destinada á escola de Sanguñedo,Verea, na comarca de Maceda. En 1923 permutou a escola e foi como mestra en propiedade para a escola de nenas de Lampazas en Rairiz de Veiga e estando neste destino foi cando a destituíron sen emprego e soldo durante tres meses pois cando requisaron o libro de A.T.E.O ela figuraba entre os afiliados. Tras cumprir a sanción, o párroco de Pentes, Sergio Barjacoba, enviou o 6 de outubro de 1936 unha denuncia na que se afirmaba que Elena defendera en abril de 1932 a un revolucionario do pobo de Zapeaus chamado "El cabezallos" que mereceu que un Tribunal Militar condenase a Elena ao desterro e ao pago dunha multa. En relación ao seu labor docente indicou que non sabía ensinar e que nunca quixo ensinar pois, segundo un escrito enviado pola inspección o 16 de outubro de 1936 indicouse que o seu labor docente era mediocre, que era deficiente e que consideraba oportuno darlle a xubilación:
Se trata de una maestra del 2º Escalafón, maestra Superior, en cuyo expediente personal no aparece sanción alguna…teniendo por tanto mas de 40 años de servicios, lo cual permite su jubilación con la cantidad máxima, por todo lo cual, e inspector que suscribe estima debe jubilarse a la citada maestra.[1]
O párroco ofreceu máis datos argüíndo que o Gobernador militar de Ourense castigouna con tres meses de suspensión de emprego e soldo; que o Comandante do posto da Garda Civil de Xinzo dixo que fora suspendida por tres meses por estar afiliada A.T.E.O co número 163 e que se afiliou a dita asociación en xullo de 1932.
A Comisión foi solicitando os documentos pertinentes aos diferentes organismos, cargos institucionais e xentes do pobo para cumprimentar o sumario. En xeral, ditos informes ofrecen unhas valoracións positivas sobre a mestra aínda que, en efecto, algún destaca a súa pertenza a A.T.E.O, asociación considerada moi radical. Un dos informantes foi Ventura Pérez, Rexente de San Xoan de Rairiz de Veiga (que xa lle fixera un certificado á Elena para que esta presentase na súa defensa), enviou á Comisión unha certificación con data do 26 de xaneiro de 1937 na que ratificaba que Elena sempre demostrou unha boa conduta e que o seu labor na escola era boa. O pai de familia, Leopoldo Álvarez, manifestou que o labor e conduta da mestra era bos e o Alcalde dixo que a súa conduta era intachable. O Comandante da Garda Civil de Xinzo indicou que non tiña coñecemento de que a mestra militase na Fronte Popular pero que si sabía que fora expedientada por tres meses por figurar no “periódico Ateo”. E xa por último, o Secretario da Comisión confirmou a afiliación de Elena á Asociación de Traballadores do Ensino de Ourense co número 163.
Visto o sumario, a Comisión imputoulle catro cargos de carácter bastante grave pois nun afirmábase que Elena tivo toda a súa vida uns ideais revolucionarios, especialmente en 1936 ao estoupar o Movemento Nacional. Noutro aseverábase que defendeu a un revolucionario alcumado “El Cabezallo”. Outro cargo argüía que o seu labor como docente era deficiente e, por último, acusábana de estar afiliada á Asociación de Traballadores do Ensino de Ourense, A.T.E.O.
Por conseguinte, a Comisión considerou que como a mestra xa tiña máis de corenta anos de servizos procederían á xubilación forzosa.
Elena levou a cabo a súa defensa emitindo un escrito con data do 22 de xuño de 1938 no que manifestou que era falso que ela fose revolucionaria pois sempre profesou ideas cristiás e llas inculcou á familia. O de relixiosa non se lle podía negar pois en 1919 ela adherírase á Asemblea de Afirmación Católica de Galicia. Afirmou que o promotor da acusación actuou malintencionadamente e por vinganza: “sólo una venganza ruin y desalmada pudo caer sobre la que dice con hechos tan criminales porque ni en el año 1936 ni antes ni despues he variado de conducta envuelta siempre en el lema de las derechas con las que voté siempre…”[2]. Negou tamén que defendera ao revolucionario alcumado “Cabezallo”, que fora morto pola Garda Civil, e manifestou que o Cabezallo morrera a cincuenta metros da casa dela e no intre ela berrou que estaba morto e que ese home fora o causante da “intranquiliadde da alcaldía” e por ese motivo a Garda Civil sancionouna polo que dixo. Logo, con respecto ao seu labor na escola, indicou que sempre ensinou segundo o seu saber e xa, por último, afirmou que non estivo afiliada a A.T.E.O e que nunca recibiu a revista nin o periódico relacionado con ela.
Neste proceso que xa levaba en curso catro anos, a Comisión Superior Ditaminadora de Expedientes de Depuración acopiara un grande dossier de documentos que, tras revisalos todos ditou sentencia propoñendo o 9 de marzo de 1940 que Elena se confirmara no cargo pero que se le levara a cabo o trámite administrativo de xubilación forzosa.
Ante dita resolución, o 12 de xullo de 1940 Elena enviou un escrito suplicando que tivesen a ben revisar o seu expediente para que se lle levantara a sanción. Para iso acompañou o seu escrito cunhas certificacións que acreditaban a súa boa conduta moral, relixiosa e patriótica. Entre os documentos que presentou estaba o do Xefe Local da Falanxe de Rairiz de Veiga que certificou que :
Elena Serrano Gándara, Maestra Nacional de Rairiz de Veiga ha demostrado en todo momento su decidida y entusiasta adhesión al Glorioso Movimiento Nacional, prestándose infinidad de veces a recaudar fondos para el mismo. Como hecho meritorio ha tenido el honor de que su hijo, comandara voluntario en la gloriosa fecha del 18 de julio de 1936, Camilo Alonso Serrano ha dado su sangre y vida por la Patria en los campos de Asturias.[3]
Pero a este mérito, solo apreciable por quien sabe el cariño y el amor de una madre, tengo que añadir un nuevo ofrecimiento, que si el primeiro desgarró mi corazón, éste me ha sumido en la mayor tristeza. Cuando la Rusia Soviética amenazó destruir a Europa y la civilización cristiana un puñado de valientes españoles formaron la División Azul a Rusia se fueron para combatirla y ahogarla; entre ese puñado de españoles también esta Maestra rural, tenía otro pedazo de su corazón. Enrolado en la División Azul marchó su otro hijo, Eduardo, siguiendo los sentimientos de su corazón…Y por Dios y España dio su vida en las estepas ruras con el espíritu de sacrificio, que siente todo buen español.[4]
Así pois, o Xulgado Superior de Revisións resolveu o 24 de xullo de 1942 de forma definitiva que Elena sería confirmada no seu cargo e se lle instruiría o expediente administrativo de xubilación. Tamén indicou que no escrito de denuncia do párroco se apreciou unha falta de obxectividade e que os informes solicitados ás autoridades da localidade foron moi favorables, malia que si se comprobou que en 1932 Elena se afiliara a A.T.E.O aínda que non chegou a ratificar a inscrición e ademais por iso xa fora castigada. Outro factor decisivo para actuar con certa lenidade foi a comunicación por parte do Tenente Muñoz Grandes e do Señor Ministro Secretario do Partido na que se indicaba que un fillo de Elena falecera en terras de Rusia loitando contra o comunismo:
No solamente por la inexistencia de acusaciones probadas, sino por tratarse de una madre que sufre el dolor profundísimo de la muerte de su hijo, héroe de la lucha anticomunista, que ya antes luchó voluntariamente en nuestra Cruzada de liberación, estimamos debe ser resuelto este recurso con la confirmación en su cargo sin sanción de clase alguna.[5]
Elaboración propia a partir de diversas fontes. [1] MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 32_12791_024_0020;[2] MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 32_12791_024_0027; [3] MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 32_12791_024_0006; [4] MINISTERIO DE CULTURA. Arquivo Xeral da Administración, 32_12791_024_0008; [5] MINISTERIO DE CULTURA. Arquivo Xeral da Administración, 32_12791_024_0003. Vid: Boletín Oficial de la provincia de Orense, 8 de xullo de 1896, p. 1; Boletín oficial de la provincia de La Coruña, 23 de febreiro de 1905, p.4; El magisterio español, 24 de marzo de 1914, p. 14; El correo de Galicia , 27 de decembro de 1919, p. 1.
23 junio 2024
ROSA ALONSO PRIETO
Vid: "Lista de Refugiados: Provincia de Orense", Galicia, nº 633, agosto de 1939, p. 5.citado en "Repertorio biobibliográfico do exilio galego. Unha primeira achega". I Congreso Internacional. O exilio Galego, 24 29 de setembro de 2001, p. 22.
19 junio 2024
MARÍA DEL PATROCINIO ARMESTO ALONSO
(ENTRADA PUBLICADA EN 2009 PERO ACTUALIZOUSE CON NOVOS DATOS. DESDE AQUÍ QUERO AGRADECER ENCARECIDAMENTE A TODAS AS PERSOAS QUE ME INFORMARON E QUE FIXERON POSIBLE CONCRETAR UN POUCO MÁIS SOBRE A VIDA DE PATROCINIO ARMESTO.)
Outra distinguida universitaria que acadou a licenciatura en Ciencias e foi resaltada pola prensa local de Ourense, será María Patrocinio Armesto Alonso, que aínda que era natural de Alcañices, Zamora, estivo ligada á cidade Ourensá.
Naceu o 14 de xullo de 1906 e era filla de Odilo Armesto Salgado, Comandante de Carabineros (falecido en Ourense o día 1 de setembro de 1948) e de Elvira Alonso Castrillón (falecida o 21 de outubro de 1971), de Ourense, e sobriña do insigne Alfonso Alonso Castrillón quen residiu durante moitos anos en Bos Aires e faleceu en maio de 1938. Tiña unha irmá que se chamaba Pilar.
Cursou parte dos estudos de bacharelato no Instituto Xeral e Técnico de Ourense tras realizar o exame de ingreso o 11 de xuño de 1917. Estivo matriculada ata 1920 e cursou tres cursos pola opción oficial. Obtendo en todas as materias sobresaliente e nalgunhas matrícula de honra.
O 4 de setembro de 1920 solicitou traslado para o Instituto de Pontevedra.
Ingresou na facultade de Ciencias no ano 1923 aos dezasete anos, matricularase durante catro cursos e saca unhas cualificacións brillantes, licenciándose en 1927. A prensa ourensá non desdeña os eloxios para esta destacada muller, como así o amosa a noticia recollida no xornal da época:
(Fonte: Heraldo Gallego, 12 de decembro de 1926, p. 1. Galiciana)
(Fonte: El Correo de Galicia , 31 de xullo de 1927. Galiciana)
(Fonte: El Pueblo gallego 28 de xuño de 1927. Galiciana.)
Desempeñou os seguintes cargos: agregada interina de sección de Ciencias do Instituto Cisneros no curso 1928-29. Logo no 1932-33 e 1933-34 desempeñou o mesmo cargo no Instituto de Pontevedra. En Soria, no curso 1937-38 encargouse do curso de Agricultura. Pasou ao Instituto de Ourense no curso 1938-39 e nese ano foi ao Insituto de Lugo a ocupar a Cátedra. Foi encargada de Agricultura no Instituto de Tui nos cursos 1940-42.
Voltou a Ourense e foi encargada de Ciencias Naturais no Instituto de Ensino Medio no curso 1942-43. Foi catedrática do Instituto de Ensino Medio de Ourense desde 1949 ata 1975.
(Fonte: Arquivo Galiciana. Fundación Penzol. Banquete de bachareles da promoción do ano 1936 no Instituto de Ourense. ES.GA.36057. AFP/2.1.2.10.7.2.1.1//FOT-0005/023)
(Fonte: Arquivo Galiciana. Fundación Penzol. Foto grupal de bachchareles de 1936 do Instituto de Ourense, ES.GA.36057. AFP/2.1.2.10.7.2.1.1//FOT-0005/024
Os seus logros foron recollidos pola prensa orensá e galega destacándoa en inteleixencia "igual ao home". Ademais de impartir clases no Instituto tamén fundou en Ourense unha Academia, xunto con Elena Cortés Santiago, onde preparaban para as oposicións de Maxisterio por correspondencia sendo unha novidade para o momento xa que, segundo indicaban no anuncio, evitábase o desprazamento á capital:
(Fonte: La Región, 4 de setembro de 1954, p. 2. Galiciana)
Tiven ocasión de falar con antigas alumnas de Patrocinio Armesto e comentáronme que era unha muller moi seria e moi rigorosa á hora de dar as clases. Era moi avanzada na súa época pois non explicaba de xeito descritivo as flora e fauna senón que facía unha explicación científica das especies clasificándoas por categorías. A súa docencia era moi profunda e o nivel de esixencia era moi alto sendo os seus exames moi estritos.
(Fonte: La Región, 2 de setembro de 1948, p. 3)
Patrocinio debeu xubilarse entorno de 1970 ou 1971 pero seguiu sendo unha muller moi dedicida. Gustáballe moito viaxar polo estranxeiro para enriquecer os seus coñecementos. Visitou varios países ao longo da súa vida chegando a ir incluso a Turquía. E estando de turismo polo país turco foi cando faleceu repentinamente o 10 de outubro de 1989. Cando a súa familia foi buscala para trasladala a Ourense, o cónsul español ofreceulles todas as facilidades e acompañou á familia ata o aeroporto por deferencia. Patrocionio Armesto repousa no Cemiterio de San Francisco de Ourense.
(Fonte: La Región, 10 de outubro de 1989, p. 42.)
Vid:Rosa María Cid Galante, Muller e educación en Ourense (1900-1930), tese
inédita. Cid Galante, Rosa María, As primeiras ourensás ante o reto da
educación universitaria (1900-1940) (II) Minius: Revista do Departamento de Historia, Arte e
Xeografía, ISSN 1131-5989, Nº
12, 2004, pags. 73-102. As
primeiras ourensás ante o reto de educación universitaria (1900-1930) (I) Minius: Revista do Departamento de Historia, Arte e
Xeografía, ISSN 1131-5989, Nº
11, 2003, pags. 139-156; Bande, E., Institucións docentes e grandes mestres en Ourense (1846-2005), Galaxia, Vigo, 2010, pp. 239-240.
Vida gallega, 1927 xullo 10.
18 junio 2024
GASPARA FELISA PEDREIRA DEIBE
Destacamos dos irmás de Gaspara a Felipe que era profesor de Xeografía na Normal de Ourense, Manuel era profesor auxiliar de Xeografía nun Instituto de Madrid e en 1925 presentouse ás cátedras de Xeografía no Instituto de Pontevedra. En canto a Sara e Eugenio tamén fixeron a carreira de maxisterio.
Felipe Pedreira, ademais de profesor na Normal de Ourense, foi concelleiro no Concello durante a Ditadura de Primo de Rivera. En 1932 solicitou traslado a Lugo pero regresaría a Ourense en 1949 para volver a exercer na Normal de Ourense. Estaba casado con Araceli Anochea Roldán.
Gaspara Felisa criouse nun ambiente familiar moi culto e todos os irmáns realizaron estudos superiores. Ela acadou o título de maxisterio en 1928 na Normal de Santiago e foi de interina á escola de Capela ata que veu destinada á escola de Veigamuíños, no Barco de Valdeorras. Casou en 1934 na igrexa de Vilamartín de Valdeorras co empregado da Casa López Hermanos e logo director do Banco de A Coruña e tamén no da Estrada, Víctor Fernández Álvarez.
(Felipe Pedreira Deibe. Fonte: Fotografía cedida por Leopoldo Pedreira, sobriño de Felipe. Desde aquí quero enviarlle o meu agradecemento pola súa xenerosidade.)
No proceso de depuración de mestres e mestras, Gaspara Felisa, estando na escola de Vegamuíños, foi sancionada o 24 de abril de 1940 coa separación definitiva do servizo e baixa no escalafón. Ela era afín á Institución Libre de Esinanza e o que ela verdadeiramente reivindicou sempre foi a igualdade na educación e a mellora da educación das nenas dos pobos co aumento do número de escolas. Foi ese o motivo de que a sancionaran. Era unha muller de ideas moi avanzadas e ela máis a súa irmá Sara tiñan un grupo de amigas, entre as que se atopaba a primeira muller notaria, que se reunían para debatir sobre temas diversos de elevado rango intelectual.
Xa antes de que a sancionaran ela estaba quedando sen vista por unha enfermidade que lle deu. Logo de que a botaran da escola tivo que facer fronte a sacar aos seus fillos adiante e para iso contou cunha grande axuda por parte da súa irmá Sara, que tamén era mestra.
En 1956 estaba destinada na escola de Xanza, en Valga.
(Escola de Xanza, Valga. Fotografía cedida por Leopoldo Pedreira.)
(As fotografías da entrada foron facilitadas por Leopoldo, fillo de Gaspara. Con Gaspara Felisa están seus fillos, un deles é Leopoldo. Desde aquí quero agracerlle encarecidamente a súa xenerosidade. Tamén á miña grande compañeira e amiga Adelaida, que foi a intermediaria.)
(Elaboración propia a partir de diversas fontes). Vid: El Compostelano,1928 novembro 5; 1928 outubro 24;
1922 setembro 12; 1928 decembro 24; La Región, 8 de maio de 1940, p. 4; Instrucción
Pública, y Bellas Artes, Primer escalafón de Maestras de escuelas
nacionales existentes en el 31 de diciembre de 1933; Madrid, 1934, p. 23; Magisterio; Wikipedia
Leopoldo Pedreira e Felipe Pedreira.; El eco de Galicia, 17 de xuño de 1909, p. 3. Galicia, 28 de febreiro de 1934, p. 6; GONZÁLEZ CATOYRA, Biografías Coruñesas, A Coruña.
16 junio 2024
ELVIRA COELLO DOMÍNGUEZ
De inmediato comezou a exercer como interina e estando na comarca de Parada do Sil participou nas Misións Pedagóxicas organizadas polos docentes da comarca, entre eles, Rosa Pons. O día 4 de decembro de 1932 Elvira Coello fai unha disertación titulada "Grandeza e miserias de España" na que expón a necesidade de ilustrar ao pobo para unha maior grandez do Estado. Deste xeito manifesta a súa simpatía co novo réxime republicano e súmase, como mestra, ao labor de espallar a cultura.
Habla de las grandezas de España en el transcurso de los tiempos; compara las grandezas del Estado español con las miserias que padeció en todo tiempo el pueblo; culpa de este abandono a la Monarquía y presenta la esperanza qu en el régimen republicano debemos tener, convencidos de que ha de llevar a España a nuevas grandezas basadas en la educación de todos sus habitantes…(El Magisterio orensano, 8 de decembro de 1932, p. 2)
Como era normal no maxisterio a mobilidade de prazas era constante e non era doado xa que a iso había que engadir que moitas das prazas era de difícil desempeño.
Estivo vixiada pola Comisión de Depuración pois, coma moitas mestras, era sospeitosa de ser adepta á República e porque ela participara en diversas Misións pedagóxicas, Abriuselle expediente en 1937 pero foille confirmada a praza tras o visto bo a Comisión tras ler os informes transmitidos á mesma. O cura-párroco dixo dela que "No perteneció a ninguno de los partidos del Frente Popular. Tampoco perteneció jamás a sociedades secretas, sino que se portó siemper en su vida tando privada como pública como buena cristiana. Su labor en la escuela ha sido siempre comforme a las leyes vigentes a la razón sin excederse".
Desde a Alcaldía tamén se enviou un escrito positivo dicindo que nunca tiveran noticia de que nas escolas do municipio fixera propaganda nelas ensinando aos nenos doutrinas contra a Relixión, a Patria ou a Familia.
Así mesmo, os pais de familia ofreceron informes favorables sobre Elvira Coello. Polo tanto o expediente queda resolto con data do 25 de abril de 1940. Elvira podería exercer como mestra pois pasou a criba da depuración.
Vai aprobar as oposicións convocadas o 19 de maio de 1941 e vai exercer en diversas escolas como a escola San Román en Viana, a escoliña de Marrajón e en 1950 foi destinada á unitaria de Viladella na comarca das Pontes de García Rodríguez onde se xubila en 1959.
A destacar desta mestra a súa manifestación pública de apoio á República por canto tiña un interese especial por mellorar a educación e á sociedade. Así mesmo, a súa participación nas Misións pedagóxicas indica dela que era unha preocupada por fomentar a cultura máis alá da escola.
Elaboración propia a partir de diferentes fontes. A.U. V (Arquivo da Universidade de Vigo), Expediente persoal. Caixa 74; A,I.O.P. Expedientes persoais de alumnos iniciados en 1928, 92/1.14; Galicia , 8 de xuño de 1932, p. 6; El Eco de Santiago, 10 de marzo de 1934,p. 3; El Pueblo Gallego, 3 de abril de 1938, p. 9; "Maestros confirmados en sus plazas", La Región, 10 de maio de 1940, p. 3; La Región, 19 de setembro de 1940, p. 4; El Ideal gallego, 2 de maio de 1950, p. 3; Boletín oficial de la provincia de Cáceres: Número 209, 16 de setembro de 1944, p. 2; Boletín Oficial del Estado, 23 de febreiro de 1959, 3115.
Suscribirse a:
Entradas (Atom)