CECILIA ROSALES

Cecilia Rosales naceu en Ourense. Era unha artista e compositora do século XV da que se fala nas biografías escritas polo Señor José María Silvari no seu libro Galería biográfica de músicos gallegos (1874). Alúdese a ela como Ana María Shurmann.

Tamén foi mencionada nos escritos do Padre Feijóo.

PAZ CARBALLO LOSADA

Paz Carballo nacida en Ourense o 21 de abril de 1916  era coñecida como Pacita da Casa dos Lentes. A súa nai chamábase Dolores Losada Torviso e o seu pai Félix Carballo Cid, fundador do negocio. 

Pacita dedicou toda a súa vida ao negocio familiar fundado polo seu pai sendo un dos primeiros en abrirse dedicado a óptica e a pratería en Ourense. Comezou a traballar nel de nena desde os dezaseis anos e acabaría converténdose nunha experta prateira. O negocio instalouse na Praza Maior e logo abriron outro na rúa máis concurrida de Ourense, na actual rúa do Paseo.

(Fonte: Corpus Christi, 1930, p. 49)

(Fonte: El Diario de Orense, 28 de xuño de 1918)

Casou co médico Don Alberto Fábrega en outubro de 1945 e tiveron unha filla. 

Estivo entregada de pleno ao negocio, paixón que conxugaba coa dedicación á familia. Acudía a el todos os días pois gustáballe ver a concurrencia da clientela e tamén con disposición de atender ao que precisase sempre cun sorriso. Nunca colleu vacacións e acadou un grande recoñecemento pola súa entrega á empresa, por tal motivo, foi homenaxeada pola Confederación de empresarios de Ourense.

Pacita faleceu en abril de 2020 cando tiña 103 anos.

(Elaboración propia a partir de diversas fontes)

Foto: La Región

Vid: Corpus Christi, 1930, p. 49; El Pueblo gallego, 23 de outubro de 1945.

CONSUELO FEIJÓO ARAUJO

Consuelo Feijóo Araújo foi unha mestra ourensá co título de mestra de grao superior acadado en 1897. Tivo a iniciativa de abrir en xaneiro de 1905 unha escola superior privada en Xinzo de Limia que lle puxo de nome "Colegio de la Virgen de Lourdes" na rúa da Paz da vila. 

Para instalar a escola o/a solicitante debía enviar unha solicitude ao Reitor da Universidade de Santiago no que figurase a súa partida de nacemento, un documento de boa conduta, a explicación do tipo de escola que quería crear, o plano do local, o material do que ía dispor e o regramento escolar. Realizados todos os trámites o Reitorado  era quen outorgaba a licencia ou permiso de apertura e non en todos os cados se chegaba autorizar.

Estes establecementos privados supuñan un complemento á oferta pública que se vía moi mermada e acababan tendo o seu prestixio social. Non obstante, non se chega a saber a súa duración pois dependía moito da matrícula que tiñan.

A escola que Consuelo creou en Xinzo contaba cun bo salón de clases de 80 metros cadrados e varios cuartos anexos para recreo, despensa e dúas habitacións e un amplo balcón. Contaba con interesante material como colección de mapas murais, colección de láminas de Historia Sagrada; un taboleiro contador; dúas pizarras; colección de carteis; biblioteca; unha esfera celeste; un globo terráqueo; un cadro de pesas e medidas do sistema métrico decimal.

Con posterioridade, en 1910 solicitou exercer como interina e destinárona á escola mixta incompleta de Baronzás e en 1917 solicitou traslado para unha escola de Pontevedra e non sabemos se chegaron a darlle o que si constatamos é que en 1940 se lle confirmou a súa escola despois da valoración da Comisiónd e Depuración e no ano 43 exercía na escola de Mixós en Monterrei.

(Elaboración propia a partir de diversas fontes)

Vid: AIOP, Expedientes de creación de escolas. Boletín oficial de la provincia de La Coruña, nº 198, 1 de setembro de 1905; La Región, 7 setembro, 1910; Boletín oficial de la provincia de La Coruña, 5 setembro de 1910; La Región, 16 de maio de1940; El Correo gallego, 30 de agosto de 1939; El pueblo gallego, 13 agosta 1943.

CONSUELO SOLANO BARRETO

Compositora nacida en Burgos que adquirou un grande recoñecemento no mundo da música. 

Estudou maxisterio rematando a carreira en 1887 e desde moi nova destacou como intérprete de piano. Compuxo a música para o poema "La Florista" do poeta santanderino, Ramón Solano Polanco e foi moi alabada polo público. 

Era unha peza musical interpretada sempre nos festivais da Escola Obreira Inmaculada Concepción motivo polo cal a propia Consuelo Solano doou dez exemplares da súa composición "La Florista" á Escola Obreira Inmaculada Concepción para que o que se recadara quedara a beneficio da escola. Sen dúbida, unha mostra de agarimo e apoio ao labor da Escola Obreira dirixida por Blanca Calvo.

(Elaboración propia a partir de diversas fontes)

OLGA BRAÑAS

Olga Brañas naceu en Ourense, é Licenciada en Historia da Arte e ten o Grao Profesional en Piano, estudou harmonía e percusión e, ademais de instrumentisa é unha grande compositora. 

Dende moi nova destacou como pianista e pandereteira e fou membro de Brañas Folk durante máis dunha década Tamén foi unha das fundadoras de Folk Focus e da desaparecida Banda Tradicional de Gaitas Ourensá. 

Colaborou cos músicos como Uxía, Sérgio Tannus ou Víctor Coyote… ‘Pitusa Semifusa’ é a súa primeira incursión na música infantil.

Pero ademais, Olga é unha muller comprometida co seu tempo e non lle son alleos os problemas de actualidade. Ela amosa nas colaboracións que realiza na prensa, concretamente no diario Nós, unha fonda preocupación polas mulleres, as inxustizas, a discriminación, as prepotencias...Son escritos que incitan a pensar polo controvertidos e provocadores que chegan a ser pero moi valiosos e necesarios. 

Vid: Editorial Galaxia

Foto: La Voz de Galicia

IMELDA VALDIVIESO REBOLLEDO

(Fonte: Foto cedida por Fernando Valcárcel do Arquivo Municipal do Concello e recollida na publicación, Rosa María Cid Galante, A Escola Normal de Mestras de Ourense (1877-1970), A súa orixe e os seus emprazamentos. Vigo, Universidade de Vigo, 2013)

Imelda Valdivieso, nacida en 1890, foi mestra e  directora da Graduada de prácticas da Normal de Ourense. Estudou a carreira de maxisterio desde 1918 ata 1921 na que obtivo en todas as materias sobresaliente e no derradeiro curso, matrícula de honra. Aprobou as oposicións de maxisterio en 1924 e foi destinada ao pobo de Outeiro no Incio, Lugo. En 1925 veu destinada a Ourense para cubrir a praza na escola de Muíños e, en 1931, rexía a escola de Reboredo, Monforte, onde realizou diversas exposicións públicas de traballos realizados polas alumnas. No ano 1934 pediu destino no concurso oposición para a dirección de escolas graduadas de seis ou máis graos e de xeito provisional déronlle Villafranca del Panadés en Barcelona pero, finalmente, outorgáronlle a Dirección da Graduada Anexa á Escola Normal do Maxisterio de Ourense situada na rúa do Progreso, número 11. A escola tiña tres seccións de nenas desde a idade dos seis aos catorce anos.

En abril de 1935 estaba xestándose a idea da creación da Casa do Mestre e moitos mestres e mestras adheríronse á idea de fundar esta institución, entre elas Imelda, de feito, as reunións previas para a súa constitución celebrábanse na Anexa graduada. 

Por eses anos contraería matrimonio co tamén profesor do Colexio Rivera, Franciso Rodríguez e, en 1937 tiveron unha filla que chamaron Concepción pero faleceu aos dous meses de nacer. En 1938 naceu a súa segunda filla chamada María Lourdes.

O 30 de agosto de 1936, domingo, houbo unha grande manifestación en Ourense na que se celebrou a restitución do crucifixo na Normal e na Graduada. Dita protesta cívica e pacífica foi encabezada polas autoridades políticas e eclesiásticas da cidade e nela Imelda pronunciou unhas palabras aludindo a que non só había que restituír os crucifixos nas aulas da Normal e das graduadas, senón tamén os libros cristiáns.

(Fonte: El Pueblo Gallego, 1 de setembro de 1936, p. 12)

Recollamos como foi o acto:

Pocas palabras para resumir el acto del domingo en nuestra ciudad que ha sido a todas luces grandioso e impresionante. Jamás se ha reunido tanta gente. Jamás con idéntico fervor mostró la ciudad sus sentimientos católicos y cristianos. En la catedral, por las calles, en los balcones con la bandera bicolor, luego en la procesión cívica hasta la Normal y Graduada, el pueblo de Orense ha puesto de relieve una vez su manera de sentir...

Mucho antes de la hora anunciada, seis y media de la tarde, comenzaron a llegar a nuestra primera basílica, numerosísimas personas para asistir a los actos que allí iban a celebrarse....Las naves de la catedral resultaban insuficientes para contener al numeroso público que allí se había congregado.

Tuvo lugar despues la bendición de un hermoso Crucifijo destinado a ser reentronizado en la Normal y Escuela Aneja. Ofició el señor obispo de la Diócesis, Doctor Cerviño, quien seguidamente pronunció una sentida plática...Vamos a levantar de nuevo en nuestra escuela la imagen Divina....

Seguidamente, desde o púlpito o señor Montesinos deu lectura a unha oración pedindo perdón polo acto de desagravio cometido contra o "Señor", dixo: "el desprecio con que fuisteis depuesto oficialmente en nuestras escuelas...Perdón Señor, perdón. Por la afrenta con que entre nosotros hubo quien os echó a puntapiés delante de nuestros niños...Por las inmundas blasfemias que habéis oído de labios de nuestros pequeñuelos...

Finalizads a celebración na catedral, as autoridades saíron da basílica pola porta norte e organizouse unha procesión cívica que percorreu as rúas de Juan de Austria, Praza do Recreo, Lamas Carvajal, Avenida de Pontevedra e Progreso deténdose na Escola Normal. Ao chegar, as autoridades entraron nunha aula e o director da Normal, Vicente Risco, bicou o anel do bispo e recibiu de man do tenente coronel da Garda Civil o crucifixo que fora bendicido. Logo de colocalo baixo o dosel preparado pronunciou unhas palabras:

Excelentísimos señores, señoras e señores: Con el más íntimo, con el más profundo contento de mi espíritu, recibo de manos del excelentísimo señor Comandante militar de la plaza en funciones, esta sagrada imagen de Jesús Crucificado, que desde ahora, en la nueva era que se abre para nuestra Patria, va a presidir nuestros trabajos en esta Escuela Normal...

As autoridades continuaron ata a Escola Graduada anexa á Normal e a directora, Imelda Valdivieso, recibiu a imaxe colocándoa nun lugar preferente e pronunciou unhas palabras nas que exaltou a importancia de repoñer o Crucifixo como signo e dixo tamén que debían repoñerse os libros por estar inspirados en preceptos cristiáns e colaborar na obra de España. Afirmou que deben ser os mestres, os libros, os nenos, o programa, os horarios fieis conservadores da cultura cristiá. Manifestou que desde ese momento "volvía" a figura do "Divino Redentor". Tamén se dirixiu ás nais para que enviasen aos fillos á escola xa que "ahora está orientada por derroteros que corresponden a los preceptos cristianos..."

Foi un acto moi celebrado no que, segundo a prensa, acudiron máis de dez mil persoas, entidades, agrupacións políticas e culturais e cun carácter solemne pero tamén festivo no que soou a banda municipal. 

Imelda era, pois, unha muller de claras convicións conservadoras, de feito formou parte das Mulleres al servicio de España.

En 1940 a Comisión Superior ditaminadora de Expedientes de Depuración confirmouna na súa praza, proba de que non había nada de que acusala, de feito a traxectoria de Imelda estaba en coherencia co novo réxime. Inmelda ocupou o cargo de Directora da Graduada ata a súa xubilación.

Faleceu en febreiro de 1977 e foi enterrada en O Carballiño.

(Elaboración propia a partir de diversas fontes)

Vi: El magisterio español, 13 de febreiro de 1924, p. 5; La provincia, 27 de febreiro de 1924, p. 3; El magisterio español, 28 de xaneiro de 1925, p. 7; El magisterio español, 11 de xaneiro de 1934, p. 22; El magisterio español, 17 de maio de 1934, pp. 22; "Orense consagró una vez más su acendrado catolicismo", El Pueblo Gallego, 1 de setembro de 1936, p. 12; La REgión, 11 de abril de 1935, p. 3

MESTRAS ADHERIDAS Á "CASA DO MAESTRO" (1935)

A Casa do Mestre era unha institución na que se prestaba axuda, asesoramento aos mestres e mestras e tamén formación para a mellora profesional e cultural destes. 

A iniciativa de crear a Casa do Mestre en Ourense xorde en 1935 cando unha comisión de mestres visitou aos inspectores o 21 de febreiro para informarlles da vontade de que se creara esa asociación tal como se fixera noutras provincias galegas e a inspección acolleu de bo grao a proposta. A ela tamén se adheriu a Normal de Ourense que, por medio do seu director Vicente Risco, considerou: "No puede la Escuela Normal, como formadora de maestros, permanecer ajena a lo que tienda su dignificación y a la defensa de sus legítimos derechos profesionales. No ha de regatearles, pues, su ayuda para lograr que la Casa del Maestro cumpla los fines con que se funda" (1).

A idea principal que motivaba a este grupo de mestres a formar el Hogar del Maestro ou La Casa del Maestro era sumar a forza de todas as asociacións de mestres e constituír unha potente organización encargada de soster e defender os intereses do maxisterio:

"Es verdad que existen diversas asociaciones profesionales, per ello se debe más al esfuerzo generoso de algunos compañeros que a la voluntad unánime de la clase. Y esto sucede, principalmente, por la forma peculiar de nuestro trabajo, que realizamos completamente aislados y, consecuencia lógica de ello, por nuestra falta de relación. Sintiendo, pues, esta necesidad de unirnos, y, por otra parte, considerando criminal contribuír a la atomización del Magisterio creando una asociación más, los maestros que suscriben se dirigen a todos los compañeros de la provincia con el propósito de crear entre todos el "Hogar del Maestro" que  tan buenos resultados está dando ya en los lugares donde funciona. El Hogar del Maestro podría ser el local social de todas las Asociaciones de la provincia, cuyos socios, por el mero hecho de adherirse en bloque a la Asociación a que pertenecen se considerarían como miembros del Hogar. Podría ser, además, el centro social de todos aquellos compañeros que, sin pertenecer a ninguna Asociación deseen formar parte de él....(2)

A pretensión era organizar o Fogar do Mestre como unha Sociedade cultural, administrativa e recreativa. Cultural porque contaría cunha Biblioteca, realizaría Cursiños de conferencias, charlas científicas e "todo lo que tienda a una mayor elevación y dignificación de la clase". Tamén faría un labor administrativo porque todos os docentes que non residisen na capital poderían acudir para resolver asuntos. E por último, sería recreativa pois sería un lugar de xuntanza e encontro de compañeiros. 

Os promotores da idea foron os mestres Abel Carvajales, Celso Baratta, Enrique Castro, Manuel Vidal e Cervantes Villamarín, algúns deles pertencentes  á A.T.E.O. Esta comisión animou a que se adheriran cantas máis institucións mellor, como a Normal, a Inspección, as Asociacións de mestres, os docentes de xeito individual...Apremiaban a que se constituíse prontamente para formar unha Directiva. Desde ese intre Cervantes Vilamarne foi o encargado de recoller as adhesións de mestres que tiñan que facerse, de momento, na rúa Dous de Maio número 4, aínda que a asociación pretendía contar cun edificio céntrico para animar á adhesión do maxisterio. Nun primeiro momento e provisionalmente, a Casa instalouse na Praza do Trigo número 2, primeiro piso.

O 3 de marzo de 1935 convocouse ao maxisterio a unha asemblea no terceiro piso do antigo Hospital para a constitución do Hogar do mestre ou Casa do mestre. Esta foi moi concorrida e sentaron as bases para a creación da institución da que sería presidente Celso Baratta e actuaría como secretario Cervantes Villamarne.

Unha vez acordada a súa creación pasouse á redacción do proxecto do regulamento no que se indicaba:

No Capítulo 1º  abordábase que a finalidade da Sociedade que eran establecer lazos de amizade e compañeirismo entre o Maxisterio; organizar unha biblioteca de cultura profesional y e xeral para o uso dos asociados; organizar museos e exposicións escolares e tamén viaxes e excursións para elevar e dignificar a clase; celebrar veladas culturais e organizar cursiños e conferencias; resolver aos compañeiros asuntos; poder concertar con hoteis e fondas uns prezos de aloxamento a prezos mínimos; establecer a Sección de Socorros Mutuos; ofrecer un centro de reunión agradables; ofrecer domicilio social ás asociacións de mestres; traballar na mellora da función docente. Tamén se dispuxo que a asociación non trataría asuntos políticos nin relixiosos.

No Capítulo 2º tocaba o tema dos socios, indicándose que podían ser todos os mestres e mestras de primeiro ensino nacionais e tamén se acollía aos estudantes da Normal. Cada novo socio debía vir avalado por dous asociados. Os integrantes pagarían unha cota de 1,5 pesetas ao mes.

No Capítulo 3º tratábase da Xunta xeral e indicábase que a Xunta xeral reuniríase en sesión ordinaria nos meses de xullo e xaneiro de cada ano. Celebraríanse  xuntas extraordinarias cando fose necesario. Na discusión de todo asunto concederíanse dúas quendas en pro e dúas en contra procedéndose despois á votación secreta. Na xunta de xaneiro presentábase a memoria de todas as actividades realizadas.

No Capíutlo 4º abordábanse as funcións e a constitución da Xunta Directiva que estaba composta polo Presidente, Vicepresidente, Secretario, Vicesecretario, Contador, Tesoureiro, Bibliotecario e cinco vogais. Todos eles reunínanse unha vez ao mes e miraban pola admisión de socios, velar polo cumprimento do regulamento, convocar e presidir as xuntas xerais e presentar a memoria anual.

No Capíutlo 5º, 6º e 7º falábase das funcións dos membros da directiva

O regulamento continuaba ata catorce capítulos nos que se falaba das cotas dos asociados,  de que as asociacións de mestres podían ter domicilio na Casa do Mestre para xuntas e reunións para o cal fixouse unha paga mensual. Un dos capítulos a destacar era o XIII no que se abordaba o Socorro Mutuo coa finalidade de auxiliar aos compañeiros por motivos de enfermidades, falecemento, suspensión de haberes, petición de anticipos, etc...

A partir de entón comezou a adhesión docentes, en total 229 mestres e 90 mestras, isto é, as mestras supuñan case un terzo dos afiliados pois eran o 28% do total. As mestras, moitas delas xa coñecidas por nós son:

Eloisa Julia Iglesias

Antonia Ortiz Currais (inspectora)

Aurora Maceda (inspectora)

María Cid (inspectora)

Matilde Camacho (inspectora)

Clemantina G. Tabarés

Concepción Román

Sara Leirós

María de los Dolores Santa Eufemia

María del Carmen Luna

María de la Cruz Vázquez

Teresa Perez Quintela

Manuela F. Dominguez

Ramona Ochoa Carrasco

Flora Emma Gil

Bina Rodríguez

Digna Portabales

Dolores Álvarez

Mercedes Blanco

María Garrido

Esclavitud González Vázquez

Esperanza Rodicio Casar

Palmira A.Blanco

María Isabel Suárez Rodríguez

Olivia Olimpia Polanco

Ana María Diéguez Méndez

María del R. Díaz

Eutilia Doniz

María Esther Gómez Mosquera

María de los Angeles Iglesias

Rosa Fernández Pájaro

Felisa Barreiro Sánchez

Julia Vázquez Galán

María Rodríguez León

Consuelo Cid González

Eudosia Lorenzo

Julia Araújo Domínguez

Ana L. Prieto

Mercedes L. Rodríguez

María Concepción Fernández

Carmiña Lamas

María de Carmen Baselar Pérez

Adela Fernández Sánchez

Alicia Estévez Rodríguez

Aurea Azpilicueta Muñoz

Regina Falcón

Remedios Sánchez

Catalina F. Sánchez

Dolores Ramón Feijóo

Josefa Ferreiro Vidal

Sira González Cid

Dolores Justo

María Coellada Rodríguez

Eudosia Prieto Vidal

Adela Rodríguez Acevedo

Carolina Fernández

Benita Sierra Gómez

Inmelda Valdivieso

Sara Fidalgo González

Rosa Laureana González

Castora Nóvoa Rodríguez

Justa Fernández

Cecilia Richart

Emilia Lozano

Felisa Couto Domínguez

Perpeta Reibelo

Victoria Amor

Aurora Francisco Álvarez

María de las Candelas Iglesias

Ángeles Sanchez Silva

María Ávarez Veras

María Aurora Iglesias

Carmen Somoza Pato

Manuela Ferreiro Bouzas

Carmen Arcos

María de los Ángeles Álvarez Novoa

Juana A. Penín

Eladia Blanco

Modesta Pérez Pérez

Jesusa Fernández

Marina Anta García

Manuela Rodríguez

Consuelo Carid

Carmen A. Canitrot

Ana Meigide González

Matilde Meigide

Carmen de Castro

Maruja de Castro

María del Carmen Díaz

Consuelo Colmenero

A intención da Casa do Mestre era aglutinar as Asociacións de mestres que se crearan, non obstante, a Asociación de mestres do partido de Ourense acordou darse de baixa da institución por non estar conforme coa forma de actuar da mesma. Así mesmo, algúns comezaron a criticar a Casa do Mestre no momento en que se estaba a redactar o regulamento por considerar que parte dos mestres proviñan da case extinta A.T.E.O e querían empregar a institución con fins políticos.

"Fraguada esa Casa del Maestro por destacados elementos de la ya muerta Asociación de Trabajadores de la Enseñanza de Orense, cuyo órgano en la Prensa fue la ya también desaparecida revista A.T.E.O y alentada por quienes al comienzo de la República, dejando a un lado sus creencias religiosas, se alistaron en el partido Socialista para alcanzar pingües enchufes, no es de extrañar que quedase convertida en su primera Asamblea del día 22 en una nueva sucursal de la Casa del Pueblo..." (3)

Non obstante, os da A.T.E.O non simpatizaron coa creación do Fogar do Mestre aínda que  algúns membros da asociación foran os que incitaran á súa organización (como xa indiquei anteriormente). O que si manifestou a A.T.E.O foi que se desmarcaba totalmente desta nova empresa pois ela seguiría cos seus propósitos.

O día 22 de abril de 1935 celebrouse unha asemblea ás dez da mañá nunha das aulas grandes da Anexa Graduada para facer, por fin, realidade a Casa do Mestre, como así sería. Pero a institución non empezou con bo pé xa que comezou a ter os seus detractores tal como se constatou por varios artigos de prensa que falaban de malas prácticas. Un artigo  asinado por X dicía, en referencia á asemblea celebrada o día 22, que se cometera frauda no escrutinio da elección da Xunta Directiva:

En ella se descubrió el gato encerrado...que en torno a esta cuestión flotaba en el ambientey que tenía integrados a los elementos profesionales y no profesionales de la enseñanza, entre ellos a nosotros.

Quedó demostrado por las discusiones habidas y las votaciones realizadas, que la etiqueta de la casa u Hogar del maestro, contiene como principal finalidad acabar con las asociaciones de maestros existentes, para absorber la acción de estas y después la nueva entidad poder servir de instrumento a la agrupación política en donde la idea haya sido incubada.

Y para final apoteósico de esta Asamblea la elección de Junta Directiva con una novedad en el procedimiento del escrutinio (...) después de haber empezado aquel se suspendió para ir a comer los escrutadores y mientras tanto, las papeletas...se las encerró en un cajón y cuando se les dio libertad, pasadas dos largas horas, cantaron nombres alocadamente..." (4)

O artigo remataba dicindo que, debido ao procedemento sospeitoso de manipulación, a Xunta Directiva que saíu nomeada non debería atreverse a exercer tal cargo. Desde logo, a nova entidade tivo os seus detractores e os ataques non pararon en días sucesivos manifestando que a Casa do Mestre enganara aos adheridos e asociados pois non era, como dicía, unha asociación neutra e que non abordaría temas políticos e relixiosos e por tal motivo, dicían, xa comezaban a producirse as baixas de gran número de inscritos. Contra estas arremetidas, os representantes da Casa do Mestre defendéronse dicindo que a elección da directiva fora limpa e legal.

Malia todo, a a Casa do Mestre inaugurouse e tería a súa sede na Rúa de Pontevedra, número 3, 1º piso ( este é o enderezo definitivo pero estou segura que o meu querido amigo Rafa Salgado sabe ubicala mellor). Xa desde os inicios comezou o irmanamento coa de Pontevedra e organizaron entre ambas as dúas unha xuntanza en Pontevedra coincidindo co día de Ourense. Logo, ata final de ano realizou diversas actividades centradas en charlas e conferencias. En xaneiro de 1936 cambiaron de directiva e sería nomeado presidente Celso Baratta e as actividades non cesaban. Organizaron unha exposición de libros escolares para que os docentes puideran incorporalos aos orzamentos de material; planificaron unha excursión para os escolares para que coñeceran a cidade que foi todo un éxito, chegando a inscribirse un total dous mil cincocentos nenos polo que a Casa tivo que organizar as visitas escalonadamente. 

Como se dixo, dentro dos obxectivos da Casa do Mestre estaba a de organizar conferencias e charlas para o profesorado, pois ben, en decembro de 1935 o artista Manuel Torres Martínez disertou sobre "O debuxo infantil"; o  21 xuño de 1936 Emilio Amor, profesor de pedagoxía da Normal, pronunciou unha conferencia titulada "El crecimiento del niño en la edad escolar". Tamén organizaron charlas sobre as Misións Pedagóxicas impartidas por Enrique Azcoaga e Pedro Rubio. 

A máis disto, preocupáronse de mercar libros para a biblioteca da Casa e entre os exemplares adquiridos estaban: Psicología pedagógica de Klemm; Pedagogía sistemática por Flitner; dous tomos de Orientación profesional  de Chleusebairquer; La Educación Cívica de  Kerschensteiner; Psicotecnia de Giese; Anormalidades mentales de Stern; La escuela nueva de L. Filho; La Educación de la mujer de Mirguet.

Non se pode negar a boa intención da institución da que hoxe falamos poi tiña entre os propósitos divulgar a cultura entre o maxisterio e tamén crear un centro a xeito de Colexio para atender as súas demandas. Non sabemos ata cando estivo funcionando pero cremos que foi clausurada durante a Ditadura, pois tamén a Casa do Mestre de Pontevedra foi pechada en agosto de 1936.

(Elaboración propia a partir de diversas fontes e suxeita a publicarse no libro da Historia das mestras) (Foto: Avenida de Pontevedra, 1926. Fotografía de La Región. Nesta rúa localizaríase a Casa do Mestre)

(1)"La escuela normal del magisterio primario de Orense y la casa del pueblo", La Región, 14 de marzo de 1935. (2) "Por el hogar del maestro", La Región, 23 de febreiro de 1935, p. 3; (3) "Lo que va a ser La Casa del Maestro", La Región, 3 de maio de 1935, p. 4; (4) "La Casa del Maestro", La Región, 24 de abril de 1935,p. 6. Vid: "Visita de una comisión", La Región, 22 de febreiro de 1935, p. 3; La Región, 3, 7, 12, 19, 21, 26, 28 de marzo de 1935, 10, 11, 18, 25 de abril de 1935; 1 de maio de 1935: 23 de febreiro de 1936; 16 de maio de 1936; 6, 20 de xuño de 1936; 2 de xullo de 1936; 

MESTRAS INTEGRANTES DA ASOCIACIÓN DE MESTRES CATÓLICOS

Durante o primeiro terzo do século XX fóronse creando diversas asociacións do maxisterio, cada unha cos seus obxectivos e procedementos de actuación. As mestras fóronse incorporando paseniñamente a elas aínda que, como indica Consuelo Flecha, as docentes non eran proclives a organizarse pois a súa felicidade radicaba en ter unha escola onde exercer.

Unhas asociacións gozaban de maior atractivo que outras para as mestras. Pero,sen dúbida, a Asociación Católica resultou ser a que máis metras chegou a integrar e, de feito, podemos dicir que esta asociación foi promovida polas mestras entre as que estaban María de las Candelas Iglesias Abella, María Cid López, Ascensión Seijo, Társila Seijo, Isabel Vázquez, Teresa Pereira, Antonia Fernández, Elvira Acevedo, Clotilde Tesouro, Marina Soto, María Teresa Amor, Josefa Acevedo, Elisa Fernández Pousa, Antolina Vila Puga, Remedios Sánchez Moura, Elvira Requejo, María Dolores Ríonegro, Julia Rey, Isabel Areán e María Nespereira Quevedo

Esta creouse en Ourense o 30 de xuño de 1935 cuxos principios concordaban coa sociedade ourensá conservadora e tradicionalista. Tiñan o seu local de reunión na rúa Juan de Austria, nº 3:

(...) no es una asociación más sino que la están exigiendo imperiosas necesidades ideológicas...Los maestros que creen necesaria una neutralidad política y religiosa se agrupan en torno a las Asociaciones de este tipo. Los que creen deben unir sus esfuerzos societarios a aquellos que propugnan ideologías materialistas con su secuela de lucha violenta de clases, ¿Tienen también las suyas? ¿por qué los maestros católicos no hemos de crear una, que sea como en los otros campos, lazo de unión estrecha que aumente los afectos, hermane las diferencias, propugne mejoras económicas y aspire al perfeccionamiento profesional de sus miembros...? Un grupo de educadores orensanos, tras amplio campo de impresiones, ha llegado a la absoluta coincidencia de constituír la Asociación de maestros católicos y se dirige a todos cuantos sientan los mismos fervorosos ideales[1]

Os principios nos que se sustentaba dita asociación eran: catolicidade, profesionalismo, convivencia, perfeccionamento e legalidade. Un sindicato que buscaba contrarrestar ás diversas agrupacións de docentes de carid ateo ou laico para reconducir o ensino e a profesión cara os valores cristiáns. 

(Elaboración propia a partir de diverss fontes)

---

[1] “Nueva asociación de maestros”, La Zarpa (Orense) 12 julio 1935, p. 4 

MESTRAS INTEGRANTES DA ASOCIACIÓN PROVINCIAL DE MESTRES DE PRIMEIRA ENSINANZA EN 1899

(Directiva da Asociación de mestres do Partido de Ribadavia.Vida Gallega, 20 de xuño de 1917, p. 17 )

No mes de xaneiro de 1899 constituíuse na provincia de Ourense a Asociación de Mestres de primeiro ensino cuxos principios e obxectivos, recollidos no primeiro Boletín de la Asociación Provincial de Primera Enseñanza, era a defensa dos intereses do maxisterio ourensán: “Por fin ha llegado la ocasión, que no dudamos en calificar de venturosa, en que el magisterio de la provincia de Orense tenga un periódico exclusivamente destinado a la defensa y fomento de sus intereses”[1]. Tamén demandaba unha lexislación en prol de mellorar a educación e a cultura da sociedade. Polo tanto, a asociación non procuraba en exclusividade a mellora social e profesional dos docentes, tamén solicitaba unha lexislación que servise para cambiar a situación educativa do momento e que situase á educación conforme aos tempos modernos. Non obstante, estas asociacións totalmente apolíticas non exercían unha presión contra as autoridades e eran, apenas, combativas.

Desde o comezo da súa creación a Asociación Provincial comezou a recibir inscricións de docentes desde toda a provincia ourensá e as mestras chegaron a ser un 33% do total de asociados. A continuación preséntase a relación das primeiras mestras asociadas por Partidos Xudiciais:

Partido de Ourense	Pilar Pereira Elisa Lamas Veneranda Vieitez Josefa Fernández López Juana Alvarez López Generosa Ferrari Carolina Otero Amalia Vázquez Elisa Salgado Josefa Montero Solle Ramona Díaz Josefa Isaura Silva Francisca Yebra Conde
Partido de Allariz	Purificación Pazo Prado María c. González Piñeiro María Josefa Álvarez Juana Otero Guede Amalia E. Oubiña Ramona Gómez Carmen Rodríguez Ramona Paradela Avelina Pérez Matilde Quintas María Álvarez Carmen González
Partido de Bande	Consuelo Sayago
Partido de Carballiño	Encarnación Quintela Francisca Cendón Socorro Garza
Partido de Celanova	Faustina Pereira Emilia Alvarez Silva Mercedes Zancada
Partido de Xinzo	María Burcet Romero Coral Fernández Jovita Casanova M.B. de Morgade
Partido de Ribadavia	Jacoba Díaz Enriqueta Novoa María Dolores Díaz Carmen Martínez Amalia Ampudia
Partido de Trives	Leonor Boscossi Julia Agromayor Carmen Lopez Fernández Adelaida Rodríguez Teresa Boente Ludovina López Avelina Moure
Partido do Barco	Isabel Vázquez López Sofía Antolín Cano Josefa Navarro
Partido de Viana do Bolo	Amable Estévez Leonisa Salgado Jovita Pavón Sánchez Luísa Álvarez

Progresivamente  fóronse incorporando na Asociación máis docentes e entre eles dezaseis mestras polo que eran en total de setenta e unha afiliadas. As mestras que se incorporaron foron Manuela Rey, Elisa Salgado Albán; Josefa Montero Solle; María Dolores Cid Fernández; Francisca Adela Borrajo; Javiera Enríquez; Josefa Álvarez; Elena Serrano; Sara Fernández; Josefa Fernández; Preciosa Nogueira Alvarez; Jesusa Armesto; Josefa Franco López; Adelaida Elicia Martínez Senra; Julia Petra Martínez; Concepción Llopis e Genoveva López. Temos que dicir que a afiliación de mestras con ser importante non deixaba de ser unha porcentaxe baixa ao supoñer aproximadamente unha cuarta parte das docentes que estaban exercendo nese momento na provincia[2].

Cabe salientar que as mestras comezaron a formar parte das directivas das diversas asociacións que foron xurdindo nos partidos xudiciais da provincia adquirindo un maior rango de responsabilidade e compromiso. Podían formar parte das direccións tanto mestres como mestras. Na recén creada Asociación de Mestres provincial estaban como vogais Josefa Fernández López e Amalia Vázquez[3]. Entre as primeiras asociacións comarcais que nomearon a mestras para formar parte das Xuntas de Goberno está a de Ribadavia que contaba con dúas mestras; a de Xinzo que na inauguración da Asociación o 14 de xuño de 1906 nomeou como vocais da directiva a Dona Adelaida E. Martínez e Dona Rosa Cuquejo[4] e logo figurou como Vicepresidenta Encarnación Pousa. No Partido de Ourense nomeouse tesoreira a Dona Antonia Fernández Quintela en 1934[5]. Na Asociación de Celanova, cando se procedeu a escoller unha nova directiva en 1935, nomeouse vogal a Dona Concepción del Caño mestra da graduada de nenas[6]. E na de Valdeorras estaban Sofía Antolín, Julia Fernández e Consuelo Hervella que asinaban as convocatorias de reunión periódicas[7]. Consuelo Hervella Nieto era e secretaria da Asociación de Valdeorras, de espírito activo. Participou nas xornadas culturais organizadas pola Asociación de Carballiño o 28 de agosto de 1912 e aproveitou a ocasión para facer unha crítica sobre a situación da escola primaria e describiu a precaria situación económica do maxisterio:“Sumaos a nosotros, compañeros en la desgracia, ayudad a los educadores de vuestros hijos” [8]. Non obstante, eran poucas as mestras que ocupaban os cargos directivos, pero de ningún xeito eran relegadas. Probablemente preferían participar máis como asociadas que como cargo representativo, pero este non se lles negaba. O que é algo a salientar, dando mostras de que o asociacionismo do maxisterio estaba nun plano de igualdade de xénero.

(Elaboración propia a través de diversas fontes. Esta entrada forma parte dun artigo publicado)

[1] Arquivo BCS (Arquivo da Deputación Provincial de Ourense), Boletín de la Asociación de Primera Enseñanza, nº 1, 15 de xuño de 1899, Caixa nº 7.
[2] Estes datos foron calculados mediante o Boletín do Maxisterio no que figura o listado de mestras que exercían na provincia en 1906 contabilizándose 275. Se temos en conta que en 1899 habería aproximadamente ese número de mestras podemos calcular a porcentaxe das asociadas. Vid: “Junta Provincial de Instrucción Pública, Boletín del Magisterio, 5 de setembro , 15 de setembro, 25 de setembro de 1906, e 5 de outubro de 1906.
[3] ASOCIACIÓN DE MESTRES DA PROVINCIA DE OURENSE, Reglamento de la Asociación del Magisterio de la provincia de Orense, Imprenta La Editorial, Ourense, 1897, p. 12.
[4] “Asociación de maestros del Partido de Ginzo”, Boletín del Magisterio, 15 de agosto de 1906, p. 2.
[5] La Zarpa : diario de los agrarios gallegos: Año XV Núm. 3995 - 3 enero 1934, p.1. Desta mestra sabemos que en 1909, recén aprobada a oposición, adxudícanlle a auxiliaría de Ourense e que en 1921 casa cun tenente do exército. Será unha mestra destacada no seu facer profesional recibindo o premio das mutualidades así como recoñecementos varios. Faleceu en Ourense no ano 1965.
[6] La Zarpa ,23 noviembre 1935, p.9.
[7] El Magisterio Español, nº 4200, 13 de decembro de 1913, p. 488.
[8] Boletín del Magisterio, 5 de setembro de 1912, p. 2.

AS MESTRAS DE OURENSE INTEGRANTES DA LIGA DE MESTRES RURAIS

Na primeira fila figuran de esquerda a dereita: Dona Dolores Soane, de Leiro; Dona Sira González, de San Victorio; dona Encarnación Pousa, de Pitela; Dona Aurora Presas, Dona Carmen Carvajal, de Santa Marina; Dona Concha Rocafull, de párvulos en Ourense; Dona María A. Villarino, de Rubiás; Dona Julia Petra Martínez, de Córgomo; Maestra de Éntoma; Dona Isabel Vázquez, de la Vega; dona Magdalena Deza, de Baiste, Maestra de Bóveda y Maestra de Calvelle.Boletín del Magisterio, ano VI, nº 224, 15 de setembro de 1911, p. 1. 

Os mestres e mestras da provincia ourensá, ademais de ter a opción de ser socios das Asociacións de mestres de ensino primario para reivindicar todos os asuntos que consideraran pertinentes, podían entrar a formar parte da Liga de mestres rurais. Esta formouse en Ourense en 1911.

A Liga constituiuse para defender as aspiracións dos mestres e mestras que desempeñaban escolas de 650 e de 500 pesetas e desvinculáronse da Asociación Nacional pois dicían que esta non satisfacía as demandas propias dos mestres rurais. 

Un dos mestres propiciatorios desta Asociación foi Hernán de la Puerta, mestre de Teruel, quen proclamaba que as bases da Liga eran: Estudar as necesidades da ensinanza primaria nos pobos para promover o seu desenvolvemento. Así mesmo, concretar as aspiración dos mestres rurais e procurar que se vexan cumpridos. Promover, tamén, a cultura popular e dos mestres rurais.

Formaban parte da Liga os mestres e mestras auxiliares, propietarios ou interinos que desempeñaban o seu labor en poboacións menores de mil habitantes. Podían formar parte da Liga todos os docentes doutras categorías que demostraban interese polo maxisterio rural.  Os integrante debían pagar de 0,25 a 1 peseta que eran destinados ás reunións, propaganda, xestións…Os membros tiñan dereito a participar en todas as votacións; formular propostas de reforma; reclamar consellos e apoio da Xunta Directiva cando foran atropelados os seus dereitos. Tiñan un boletín ou órgano a través do cal difundían as súas ideas e reivindicacións: La Educación. Órgano de la Liga "los amigos de la enseñanza".

Estaba organizada cunha directiva escollida por sufraxio directo. Os vogais desta Xunta tiñan que ser mestres de Escola pública con soldos de 650 pesetas ou menos. Os asociados cun soldo de 650 pesetas escollían un vogal da directiva da súa categoría e o mesmo farían os de menor categoría. A Xunta directiva xuntábase unha vez ao ano e cantas veces fose preciso. En Ourense conformáronse as respectivas directivas comarcais e entre elas figuraban dúas mestras:

O presidente era Don Hernán la Puerta e os vocais eran os Sres D. Basilio Carmona, polos mestres de Ourense. 

Don Rafael Alonso polos de Ribadavia. 

Dona Isabel Vázquez López, polos do Barco de Valdeorras.

Don Federico González polos de Verín. 

Don Celedonio Prieto Palencia polos de Verín. 

Don Arturo González polos de Celanova. 

Don Cesáreo Donato Otero, polos de Bande. 

Don Sadot Camaño, polos de Allariz. 

Don Antonio Cal Martínez polos de Trives. 

Dona Encarnación Pousa, polos de Carballiño.

Don Epifanio Alpizcueta polos de Xinzo 

A Liga marchaba sempre de acordo coas demais Asociacións e Sociedades que perseguían a mellora da ensinanza e do profesorado. 

A prensa local deseguida se fixo eco da nova organización.

A los señores maestros y maestras orensanos.

Mis queridos compañeros: Como representante de la prensa profesional en esta provincia, recibí del infatigable propagandista y presidente de “La Liga Nacional de maestros rurales” don Hernan de la Puerta, el encargo de convocaros para la reunión que en esta ciudad ha de celebrarse el día 21 de este mes, a las once de la mañana, en uno de los salones de la Escuela graduada de niños.

Haciéndome intérprete de vuestras aspiraciones, entendí que no debía rehusar la honrosa Comisión que me encomendó el compañero Hernán de la Puerta, y en ese sentido la acepté, confiado en que vosotros, representados en su mayoría por las Asociaciones de Carballino, Ribadvia, Celanova, Orense, Allariz, Verín, Trives, Viana, Ginzo, Bande y los compañeros del Barco, respondereis a la invitación que por medio de la Prensa local se os dirige por el que siempre está atento a la defensa de vuestros intereses; además, es necesario demostrar publicamente el entusiasmo que entre vosotros ha despertado la nueva Asociación, única llamada a hacer respetar vuestros derechos, ya que los que tenían el alto deber de defenderos os han olvidado, preocupándose sólo de su bienestar.

Espero, pues, que tratándose, como se trata, de la defensa de los maestros rurales, os impondréis un sacrificio y asistiréis a la reunión que en ella deis una prueba de gratitud a vuestro entusiasta defensor, señor de la Puerta, que viene a esta capital con el solo objeto de recoger vuestras aspiraciones, para dar cuenta en ellas a la Junta directiva de la Liga Nacional de Maestros rurarles, a fin de que ésta gestione todo aquello a que tenéis perfecto derecho.

Esta invitación se hace extensiva a la prensa local y a todos los maestros de la región gallega que estén conformes con la Liga Nacional de maestros rurales.

Os saluda y anticipa gracias, vuestro compañero.

Pío Ramón y Ogea 2)

Don Pío R. Ogea convocou aos docentes nunha das escolas graduadas da capital ourensá reuníndose unha grande parte dos mestres para discutir as bases que debían servir de fundamento á Liga de Mestres rurais en Ourense. Na nosa provincia onde a rede escolar estaba moi atomizada  non estaba de máis que se organizara esta asociación ad hoc para os mestres rurais, aínda que tamén é certo que na provincia se crearan as Asociacións comarcais de mestres de primeira ensinanza que tiñan moita actividade polo que a Liga non tivo moito percorrido. Ademais a Liga de Mestres rurais  vai acabar fusionándose á Asociación Nacional de Mestres en 1912 como tamén o farán a Asociación Española de Pedagoxía e El Magisterio español, de tal xeito que a Asociación Nacional asume as responsabilidades e reivindicacións destas asociacións menores que se foran formando en pro das súas propias causas.

(Elaboración propia a partir de numerosas fontes e suxeita a publicarse)

(1) Hernán de la Puerta, “Bases provisionales para constituír la Liga Nacional de Maestros rurales”, El magisterio español : Revista General de la Enseñanza: Epoca 4ª Año XLV Número 3568 - 1911 Marzo 23, p. 2-3.
(2)Ramón y Ogea, P, “Convocatoria”, La Región, 8 de agosto de 1911, p. 1.

(3) Relación dos presidentes das comarcas, “Liga nacional de Maestros rurales”, La Región, 22 de agosto de 1911, p. 1.; La Región, 7 de abril de 1912, p. 1.

MESTRAS AFILIADAS Á ASOCIACIÓN DE TRABALLADORES DE ENSINANZA DE OURENSE (A.T.E.O)

Hoxe é bo día para lembrar a creación dunha Asociación do maxisterio ourensán que tiña a ilusión de modernizar o ensino e cambiar a sociedade para facela máis igualitaria.

A Asociación de traballadores de ensino de Ourense creouse o 31 de maio de 1931 e era unha asociación que avogou por unha ensinanza moderna, totalmente laica, e por un maxisterio profesional e ben formado nas novas pedagoxías activas. Apostaban por uns ideais de esquerda, manifestamente socialistas. O seu primeiro presidente foi Albino Núñez e, en 1932, o cargo pasaría a ser dempeñado polo mestre Luís Soto Fernández .

Aínda que as mestras non eran moi proclives a formar parte das Asociacións de mestres, pois non adoitaban ser reivindicativas e se acomodaban ao rol dun maxisterio entregado e abnegado, si houbo casos de mestras que a comezo de século se inscribiron nas Asociacións de Mestres de primeira ensinanza (algunhas formaron parte das súas directivas), tamén na Liga de mestres rurais e, por suposto, na Asociación Católica que era a que máis mestras integraba. Mais a ATEO tiña un cariz diferente ás outras organizacións, pois se aquelas eran bastante neutras e actuaban con certa lenidade coa administración, a ATEO foi combativa e moi reivindicativa e, por suposto, moi comprometida. Por tal motivo é un fito importante que algunhas docentes se afiliaran a ATEO, aínda que só supuñan o 7 % do total de inscricións de docentes que viña sendo de 275, pois, como digo, escapaban do perfil tradicional e conservador das mulleres da época. As asembleas celebrábanas da Casa do Pobo situada na rúa do Progreso e alí debatían asuntos diversos sobre ensino, organización de certames pedagóxicos, cursiños, asistencia a Congresos, etc. Tamén contaban coa publicación Escuela de Trabajo (logo cambiarían o nome da revista a Escuela del Trabajo e logo ATEO) onde os militantes podían publicar sobre asuntos varios. Dita asociación integraríase tamén na FETE en 1933.

(Fonte: Proxecto da Casa do Pobo de Ourense, Acción Socialista, 26 de setembro de 1914.)

Eu quixera resaltar nesta entrada o nome de todos os integrantes da ATEO, mestres e mestras, que tiveron a ilusión non só de cambiar a escola, senón tamén de cambiar a sociedade. Todos eles, van sufrir a represión franquista e van ser depurados. De inmediato, o 4 de agosto de 1936, recentemente comezada a guerra, ditouse un edito da Comandancia militar a cargo do teniente Luís Soto Rodríguez co listado dos integrantes de ATEO condenándoos e acusándoos de socialistas, comunistas e prosoviéticos e indicando a sanción que se lles impuña a cada afiliado e afiliada. Por resumir: os que foran cargos directivos foron apartados do ensino e dados de baixa no escalfón (un total de 20);  e os demais membros, uns foron inhabilitados ou tamén apartados do ensino; outros desterrados fóra da provincia por dous ou cinco anos, segundo o caso,conlevando tamén a  perda e emprego e soldo temporalmente;  outros foron desterrados dentro da provincia a pobos moi afastados con prohibición de pedir vacante durante un período de dous a cinco anos e con suspensión de soldo e emprego; e logo ao resto dos integrantes foron suspendidos de emprego e soldo por un período de tres meses.

En canto ás afiliadas á ATEO en 1936 a sanción imposta foi:

María Bouzas Pérez era membro da directiva e  foi separada do ensino e baixa no escalafón.

Delia Osorio Otero era membro da directiva e foi separada do ensino e baixa no escalafón.

Carmen López Bello era membro da directiva e foi separada do ensino e baixa no escalafón.

Cleofé Osorio Otero foi separada do ensino e baixa no escalafón.

Elisa Reigada Pérez foi suspendida de emprego e soldo por dous anos e traslado forzoso fóra da provincia. Foi destinada á Valvonilla na provincia de Burgos.

Carmen Ferreiro Tizón foi suspendida de emprego e soldo por dous anos e traslado forzoso fóra da provincia. Foi destinada ao pobo de San Martín de las Ollas, provincia de Burgos.

Digna Portabales Fernández foi suspendida de emprego e soldo por tres meses e traslado dentro da provincia. Foi trasladada ao pobo de Reigada en Manzaneda.

Dosinda Pereira Yañez foi sancionada con traslado forzoso dentro da provincia por un período de dous anos. Foi destinada á escola de Barcia, en Melón.

Dolores Casasnovas Cid foi suspendida de emprego e soldo por seis meses.

Elisa Fernández Rodríguez foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Dorinda Mesa foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

María Ángeles Barbosa foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Josefa Fernández Álvarez foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Concepción Docampo Salinas foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Sara Pellón Civeira foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Ramona Iglesias Novoa foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Elena Serrano Gándara foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

María Amparo González Pereira foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Carmen Fernández Lorenzo foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

(Sobre a traxectoria de todas elas estou elaborando un artigo con vistas a publicarse que leva por título "As mestras da ATEO, no compromiso de ensinar e reivindicar")

Na memoria da nosa historia escolar están:

Elixio Núñez Muñoz	José Reinoso Outomuro
Ignacio Herrero Fuentes	Máximo Montero García
Adolfo Rodríguez Ansias	Diosdado San Juan
Amadeo López Bello	Antonio Paz Conde
Celso Vila Rodríguez	José Sánchez Regalado
Armando Pompillo Fernández Mazas	Manuel Hidalgo Asoler
Patricio Arce Sustilla	Serafín Rodríguez Rodríguez
José Camilo Soto Losada	Ramón Arias Rodríguez
José Pérez Levices	María Delia Osorio Otero
Rafael Alonso Rodríguez	José Pérez Alonso
María Bouzas	Leopoldo López Teijeiro
Luís Bazal Rodríguez	Ramona Iglesias Novoa
Argimiro Quintairos Baliñas	Perfecto Ferreiro Prol
Leonardo Darriba Conde	Francisco Sierra Rodríguez
Manuel Seijo Faílde	Serafín Álvarez Fernández
José R. Fernández Ojea	Eugenio Álvarez López
Albino Núñez Domínguez	Anacleto Casas
Isidoro Cid Rivo	Juan Lacomba Guillete
Luís Soto Fernández	Avelino Batán Guerra
Heriberto López Bello.	Antonio Guzmán
Ceferino Pérez Gorostiaga	Germán Liberal Gimenez
Juan Bautista García Araújo	Enrique López Medina
Ramón Barrio Feijóo	Antonio Feijóo Martínez
Manuel Paz Paz	Carlos Vázquez Ramos
Julio Castelao Bernárdez	Santos Fernández Vidal
Fernando Díaz Burgos	Federico Daniel Darriba
Manuel Luís Acuña	Leopoldo Rodríguez Torres
Abel Carbajales Gutierrez	Antonio Gómez Buillón
José Borrajo Franco	Braulio Santos
José Tarazona	Antonio Feijóo Martínez
Lisardo Mosquera Diéguez	Manuel Rodríguez Iglesias
Antonio Sánchez González	Alonso Calviño Muñoa
Sergio Fortes	Digna Portabales Fernández
Elías Salinas Carballás	Arturo Martínez Nóvoa
José Bernárdez Fernández	Evaristo Suárez Alberte
Pedro Toimil Ferrer	Cesáreo Feijóo Soto
Enrique Diéguez Méndez	Elena Serrano Gándara
Isidro Prieto	Antonio Pérez
Aurelio Tesouro Fernández	Luís Canal Freire
Vicente Pérez Frieiras	Manuel García Pas
José Chinchilla Baeza	Gonzalo Polo Plata
José Manuel Blanco Robleda	Francisco Santalices Díaz
Baltasar Vázquez Fernánez	Mario Domínguez
Emilio Lois Cerviño	Manuel Vidal Portela
José Murias Cantón	Arturo Fernández
Raimundo La Llana Guzmán	José González Rodríguea
Antonio Navarro	Manuel Rubio Jaén
Luis Toimil Ferrer	Alejos Álvarez Nóvoa
Ismael Luis Navarrete	José Canal Freire
Hermógenes Bouzas Vila	Juan González López
Francisco Torío Rodríguez	Eugenio López Pereira
Manuel Sueiro Iglesias	Perfecto González Ferreiro
Manuel Losada Sueiro	Francisco Lorenzo Rodríguez
Eloy Sobrino Villar	Manuel Gómez Souto
Aquilino Penedo Bernárdez	José María Sousa
Celso Baratta Ogea	María Amparo González Pereira
Fernando Álvarez Rodríguez	Tomás Vila Fernández
Julio Gómez Rodríguez	Alfonso García Rojo
Antonio Martínez Martínez	Luís Acuña Núñez
Manuel Llamas	José Palma Palma
Fernando del Río González	Elisa Reigada
José Manso Saborido	Roberto Panero Fernández
Manuel Cárdenas Menguado	Manuel Polo Márquez
Manuel González Álvarez	Enrique Iglesias Delgado
Marcelino Vázquez Rodríguez	Agustín Pereira
Cándido Vidal Bravo	Sebastián López Santos
Nabor Méndez Alberte	Manuel Lorenzo Rodríguez
Eladio Fernández Melón	José Mora Bautista
Juan A. Nogueira Fabello	Benito Alonso
Emilio Seco Carchena	José Pena
Enrique Castro Rodríguez	Antonio Villagarcía
Perfecto Gil Blanco	Manuel Tejada Guerrero
Ramón González López	Manuel M. Vilarchao Romosanta
César Ferreiro Vidal	José Álvarez Rodríguez
Eduardo López Otero	José Gallego Pérez
Antonio Iglesias Vázquez	Carmen López Bello
Elisa Fernández Rodríguez	Joaquín Suárez Dopazo
Manuel Nóvoa González	María Cleofé Osorio Otero
Ricardo Candel Yedo	Miguel Fernández Carnero
Eligio Álvarez Rodríguez	Celso Gómez Dopazo
Manuel Viso Fernández	Manuel Vázquez Nóvoa
Ramón Méndez Real	José González Rodríguez
Benito Álvarez Fernández	Ricardo Penín Garrido
Manuel María Álvarez	Antonio Canido Rodríguez
Pedro Gil Raiz	Eliseo Enríquez Pérez
Eladio Garrido Losada	Lorenzo Vázquez Crespo
Modesto Jaime Feijóo	Luís Romero Hermida
José Varela Pérez	José Agustín Álvarez
José Rivera Álvarez	José Pardo Babarro
Felisindo Gómez	Emiliano Balsa Prieto
Constantino Barros Arca	Carmen Ferreiro Tizón
Dorinda Mesa	Ubaldo Gómez Rodríguez
María Ángeles Barbosa	Joaquín Méndez
Pedro Rodríguez Ramos	Delmiro Lorenzo Gómez
Argemiro Gándara	Aurelio Álvarez Gómez
Francisco Álvarez Casares	Eduardo Metxengo Pereira
Atanasio Álvarez Losada	Eduardo Santiago García
Isolino Camba Casas	Carlos Lamas
Antonio Dopazo Fernández	José Manuel Salgado
Dosinda Pereira Yáñez	Antonio Rodríguez Rodríguez
Victorino Fernández Prieto	Manuel González González
Apolinar Rivas Castro	José Rodríguez González
Enrique García Dios	Gustavo Martínez Rodríguez
Guillermo Ramos San Millán	Eladio Marcos Rodríguez
Manuel Conde Álvarez	José Benito Valeiras
Eduardo Valvís	José Ramón Campos
Fernando Méndez Real	Francisco González de la Encina
Manuel Martín Paula	Ambrosio Prada Vázquez
Evaristo Outeiriño Gil	Antonio Navarro Laso
José Anta García	Manuel González González
Josefa Fernández Álvarez	Manuel Prieto Salgado
Ramón Rivero Hervella	Augusto Tejada Salgado
Secundino Mesa Villar	Agustín Pereira Souto
Cándido Araújo Vázquez	Castor Álvarez
Enríquez Santos García Rivas	Alemundo Vidal García
Herminio Fernández Rodríguez	Eduardo Villot Canal
Rafael Silva Seoane	José Vázquez Ledo
José Lorenzo Aviñoá	Mariano Alemparte
Jesús Severino Rodríguez	José González Álvarez
Castor Rivera Álvarez	Antonio Sánchez Ruíz de la Canal
Juan Penín	José Freire Domínguez
Félix Salgado del Moral	Carlos Álvarez López
Jacinto Zunzúnegui Freire	Enriquez López Gutiérrez
Concepción Docampo Salinas	Manuel Mingot López
José Sobreira Fernández	Angel Martín Castaño
Rufino Rodríguez Fernández	Rafael Paradelo Alfonso
Sebastián Vázquez Álvarez	Antonio Fernández Vences
Luís García Rech	Cándido Pérez
Dolores Casasnovas Cid	Perfecto Rodríguez
Agustín Salgado Pavón	Luciano Cores
Raúl González Gómez	Francisco Martínez Pelayo
Manuel Reinoso Outomuro	José Luís Bouzas
Manuel Quesada Vázquez	Camilo Palmeira Fernández
Álvaro Merino Pérez	Carmen Fernández Lorenzo
Sara Pellón Cibeira	Sindo Núñez Muñoz
Cándido Rodríguez Pazos	Marcial Guede Pérez
Ramón Fajella	Abelardo Pato González
Juan Ausin Nogueira
Hipólito S.Luengo (era o director da ENLO, non estaba afiliado á ATEO pero simpatizaba coa Asociación)

(Elaboración propia a partir de fontes periodísticas desde 1936 a 1940. A prensa foi un medio empregado para facer públicas as sancións ao maxisterio polo que este quedaba en evidencia ante a sociedade. Por outra banda tamén provocaba un efecto coercitivo para o resto dos mestres e mestras que non foran sancionados amosándolles o que podería pasarlles en caso de que actuaran contra os principios da ditadura.)