ELISA TEJADA LORENZO

Elisa naceu en Lobios e era filla do secretario do Concello, Jaime Tejada Rodríguez. Realizou os estudos de Maxisterio pero aos 16 anos presentouse ás oposicións a Administración e conseguiu a praza en Facenda. Foi destinada a Pontevedra e alí coñeceu ao que sería o seu home, o médico traumatólogo, Manuel Luís Conde Corbal, que tiña ascendencia ourensá pois seu pai era de Ourense e emigrara a Cuba. Casaron en outubro de 1951 na igrexa de San Miguel de Lobios. O matrimonio veu residir a Ourense e Manuel abriu un sanatorio sendo Elisa a súa principal axudante pois, de feito, ela era a que o xestionaba. Inseparable do seu home, que era grande amigo de Otero Pedrayo, Elisa quixo deixar á Fundación do insigne profesor intelectual e escritor as cartas que este lle enviaba a Manuel Conde. Elisa, xunto co seu home arroupábanse de grandes amigos da intelectualidade e cultura galega. 

Faleceu o 20 de novembro de 2023.

(Fonte: Galiciana. La Noche, 28 de xuño de 1961, p. 10)

Vid: La Región : diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos: Num. 11012 (11/10/1951), p 2; Chicho Outeiriño: " Elisa Tejada Lorenzo: funcionaria precoz, familiar, delicada e impulsora del sanatorio Conde Corbal", La Región, 24 de novembro de 2023; M.F. Romero, "Las cartas de Don Ramón, de vuelta al remitente", Faro de Vigo, 10 de outubro de 2017.

A FUNDACIÓN VICENTE RISCO: A MÚSICA TEN ONDAS COMO O MAR

O día 28 de setembro tiven a horna de participar nas Xornadas organizadas pola Fundación Vicente Risco e o Consello da Cultura Galega onde fixen unha presentación titulada: Araceli Ancochea Roldán, case tres décadas compartindo con Vicente Risco o compromiso de formar aos docentes ourensáns. 

Expuxen que a relación profesional e laboral entre Araceli e Vicente tivo que ser intensa pois a Normal, e sendo directorVicente Risco, era unha institución que organizaba numerosos eventos nos teatros ourensáns nos que a música era o número principal. Así mesmo, o home de Araceli, Felipe Pedreira, era gran amigo de Vicente. 

O ambiente non podía ser mellor. Compartín mesa con grandes profesionais da música como Isabel Rei Samartim, que fixo unha exposición marabillosa sobre o instrumento da guitarra e indicou que ten claro que é un instrumento de orixe galega. Di que en Ourense había numerosos tocadores da guitarra e algúns deles vivían na mesma rúa que Vicente Risco cos que tiña contacto así como ganas de aprender a tocar dito instrumento. Isabel é unha profunda coñecedora da música galega e unha estupenda intérprete, habela coñecido supón un enriquecemento para min.

Tamén falou Miquel Badal centrándose nas relacións de Vicente Risco con Frederic Mompou. Unha exposición interesantísima sobre a amizade e a admiración que se profesaban. As viaxes de Mompou a Santiago e o contacto con intelectuais e cultura galega levouno a compor "Suite Compostelana".

Todo isto moderado polo gran pianista Alejo Amoedo, un home de grande humildade e sensibilidade propiciando un ambiente distendido e acolledor.

Finalmente, non podía faltar tampouco hoxe a música, despois da ópera exitosa da Loba Branca que se levou a cabo no Principal o día 27. O día 28 tivemos concerto na Fundación a cargo da soprano Belén Vaquero que xunto coa pianista Isabel Pérez Dobarro e o mandolinista Ramón Carnota  interpretaron Cantiga sen fin.

Grazas á Fundación e ao Consello da Cultura por invitarme a falar dunha muller impresionante como era Araceli Ancochea, pero sobre todo por darme a oportunidade de coñecer a xente que me ilustrou enormemente o meu espírito.

(Clicar na imaxe para ver a presentación)

ELVIRA CONDE CODESIDO

Era mestra e exerceu desde 1904 en diversas escolas da provincia. Foi nomeada en 1908 mestra da escola de Sanín en Ribadavia e en 1909 estaba na escola de Vilar de Rei en Cenlle pero renunciou a esta escola. Talvez dita renuncia foi debido a que Elvira solicitou a apertura dun Colexio de Primeira Ensinanza no pobo de Francelos en Ribadavia. Concretamente, dita petición, que figura no Arquivo do Instituto ourensán, realizouse o 18 de outubro de 1909 para abrir unha escola mixta. 

Para a apertura indicou que contaba cun local con acceso por medio de doce chanzos e de dous pisos sendo o primeiro destinado para a escola e con retrete.

As materias que ía impartir eran: Historia Sagrada de Fernández; Doutrina Cristiá; Lectura de Calleja; Escritura por Garnier; Aritmética de Vallín; Ortografía pola Real Academia; Gramática; Historia de España de Saturnino Calleja; Xeografía de España de Saturnino Calleja; Xeometría de Saturnino Calleja; Debuxo de Bregaroles e Corte e Confección.

A escola estaba dotada de bastante material como seis mesas escritorio, oito bancos, vinte tinteiros, catro corpos de carpintería, dous mapas de España, catro táboas que comprendían sumas e restas;, un crucifixo, un retrato da S.M., un reloxio; seis encerados e seis cadeiras.

En canto ao regulamento a profesora establecía que se admitirían nenos e nenas de seis a doce anos. Previamente á súa admisión terían que pasar un exame. Debían acreditar boa conduta moral e relixiosa. Contemplábase a expulsión ás tres faltas.

O horario que se establecía era o seguinte: seis horas oficiais mañá e tarde.

Os exames realizábanse por trimestre e podían acudir as autoridades e os pais durante a súa realización.

Vid: AIOP, Expedientes de creación de escolas privadas, legaxos s/c; Boletín Oficial de la provincia de Orense, 26 de setembro de 1908; La Correspondencia Gallega ,14 marzo 1908, p. 2; El Correo de Galicia , 5 de xuño de 1909, p. 2.

O VESTIR DAS OBREIRAS. BASILIO ÁLVAREZ CONTRA AS NOVAS MODAS FEMININAS

O meu estimado amigo Xosé Lois Carrión deume esta referencia moi interesante para reflexionar Trátase dun artigo que saiu no xornal El Socialista, asinado por Maruja. No artigo faise unha mordaz crítica contra o poder dos patróns en Suiza xa que acordaron botar á rúa ás obreiras que levaran saia curta. O patrón da fábrica de tecidos de Turgi, indicou que a saia había que considerala un crime imperdonable e decidiu convocar ás obreiras no seu despacho para ameazalas co despido se seguían empregando esa prendas curtas.

A autora do artigo chegou a acusar ao patrono de hipocresía e falsidade pero tamén manifestou que, en certa medida, as mulleres tiñan algunha culpa por non estar asociadas e dicía:

Las mujeres que trabajamos por cuenta ajena somos doblemente esclavas: del salario y de la moda. No basta a los patronos remunera miserablemente nuestro trabajo. Quieren además intervenir en nuestros gustos sobre el peinado y la indumentaria. Y esto ocurre porque no estamos asociadas. Si perteneciéramos a alguna Sociedad, como los hombres, seríamos fuertes...(1)

As novas modas impúñanse en Europa e incluso Asia (en China a muller de Chang-Kai-Shek facía uso das modas chegadas de Europa e adheriuse á saia curta e cabelo ao garçon) e tamén acabarían chegando, aínda que de xeito moi lento, ao Ourense dos anos vinte. Os anos vinte supuxeron unha liberación dos corsés e saias longas para as mulleres. Non só as clases altas, senón que as obreiras, así mesmo, quixeron aproveitar esa nova moda, talvez, cun interese máis ideolóxico que de ir á moda. 

Non obstante, tamén comezaron a lexislar e dar normativas acerca de como debía ser a moda no traballo. 

No parlamento inglés lexislouse escrupulosamente como debían ser os escotes dos vestidos, como debían ser os largos das saias: "Los vestidos escotados no deberán serlo más de 50 milímetros del mentón a la linea de la tela....también las medias caladas entran en el número de las prendas de vestir deshonestas...Prohíbese asimismo el uso de la moderna falda corta. La faldamenta deberá terminar tres dedos más arriba del zapato..." (2).

Pero non temos que ir tan lonxe para ver o temor a unha moda que se impuña. O propio Basilio Álvarez, líder do agrarismo e avogado defensor dos campesiños contra o caciquismo, deixou translucir a súa formación clerical ao falar das modas das mulleres. Nun artigo publicado en La Zarpa titulado La falda corta, súmase ás críticas verquidas polo papa Pío XI sobre a nova indumentaria das mulleres e dixo:

Más que ligeras de ropa, se ven por estas calles de Dios desnudas completamente. Sin trapo alguno desde los pies hasta más arriba de las rodillas, y al aire desde el cuello hasta bien entrada la espalda, todos esos serafines con pelo a lo garçonne, parecen chicos en traje de baño. Hace dos años que todos los días recortan en dos centímetros sus faldas, pero sin timidez alguna, sin atisbos de miedo, sin presentir siquiera la vergüenza como si irrumpiesen triunfales en un mundo donde el desenfado se cotiza...Y no quito un ápice. Tampoco lo quitó Su Santidad al afirmar que sus cuerpos desnudos semejan miembros de hetairas...(3).

Segundo isto, parece ser que no mundo víase preciso oporse á invasión da obscenidade e do mal gusto das modas modernas. Todo isto encerraba o temor a que as mulleres tomasen conciencia e comezasen a espertar. Críticas de mentes masculinas renuentes á liberdade feminina.

Elaboración propia a partir de diferentes fontes. (1)Maruja (1927, 6 xaneiro). El Socialista, p. 4; (2) Cuidadeo con los vestidos. (1916, 29 xaneiro). La Región, p. 1. (3) Álvarez, Basilio. (1926, 20 febreiro). La Zarpa, p. 1.

REMEDIOS SÁNCHEZ MARTÍNEZ

Remedios naceu en Parada de Amoeiro e era irmá de Cástor Sánchez, que era canteiro e un destacado dirixente agrarista que marchou a Francia en 1919 para escapar das represalias. Volveu en 1921 e fundou no seu pobo a UXT e a Agrupación Socialista. Coa República ocuparía o cargo de alcalde e redactou artigos nos xornais La Zarpa e La Lucha pero, tras o golpe de estado do 1936 foi detido, e fusilado.

A súa irmá compartiría con el os ideais socialistas pois así quedou de manifesto nas súas colaboracións no xornal La Lucha, Órgano de la Agrupación Socialista y de la Federación Agraria de la Provincia. Destacouse por avogar polos dereitos das mulleres que ela sempre defendeu, polas súas críticas á Igrexa pois dita institución as mantén subxugadas e submisas; " completamente sumida en la más nefanda esclavitud de la iglesia, fiándose en absoluto de todo cuanto le dice el cura" e, por suposto, pola defensa dos principios socialistas pois como dicía "El partido socialista es el único libertador de nuestra clase". 

Remedios, na liña de Vitoria Kent, manifestou o seu temor de que se volva en contra o novo dereito do voto da muller xa que esta estaba moi influenciada pola Igrexa, por iso apelaba ferventemente a que todas as mulleres espertasen do letargo e apoiaran ao Partido Socialista, que era o único que podía sacalas da excravitude. Consideraba que as mulleres podían supoñer un medro enorme do socialismo por iso arengaba a todas, casadas, solteiras, viúvas, novas e vellas...

CRÓNICA DE AMOEIRO. Para mis conciudadanas

Desde que llegó a mis manos el boletín de inscripción para el censo electoral, ni un solo instante se ha borrado de mi mente el espectáculo político que va a presentarse en las primeras elecciones donde vamos a tomar parte las mujeres, si de nuestra propaganda no se cuidan los partidos verdaderamente organizados de izquierda, siendo el único el Socialista; yo no sé cual será el resultado de este ascenso, dos inconvenientes me combaten a la vez, como son pena y alegría a un mismo tiempo.

Siento alegría y mucha por ver llegado por fin el momento en que los legisladores, los hombres que actualmente gobiernan la política de España, han concedido a la mujer un derecho que no sabemos hacer uso de él, tenía yo grandes entusiasmos por este concepto; las mujeres somos las que con gran superioridad a los hombres sabemos administrar el hogar, y esta misma condición debiéramosla tener para administrar los destinos de la nación, yo siento alegría, por ver en este caso, satisfechos mis deseos, porque siempre he luchado en contra de que no hay derecho, en que las mujeres estuviéramos vedadas a contribuír con nuestra humilde opinión a votar los destinos del país, ahora logrado este tan sentido afán, también me apena grandemente en que desconfío, en que en cuanto llegue el primer momento de nuestra intervención, no sé cual será el riesgo que correrá nuestra política; pues la mujer campesina suma un número muy elevado y se halla completamente sumida en la más nefanda esclavitud de la iglesia, fiándose en absoluto de todo cuanto le dice el cura, no se da cuena de que existe un partido Socialista, un partido que es el único por el cual tenemos que luchar las mujeres proletarias, pues solo este tiene un programa que se interesa por nuestras miserias. He aquí mi pena y alegría que aun mismo tiempo me combaten, alegría, porque nuestra acción pudiera ser la avalancha del socialismo español; mi pena, porque esto se pudiera convertir en un resultado muy opuesto, por la falta de idealidad en la mujer e inclusive por la propaganda sediciosa a tal fin.

Por ello yo quiero levantar el más alto grito para mis compañeras de infortunio, solo quisiera que el eco de mi voz pudiera llegar a todos los hogares, desde los más altos a los más recónditos, para decir a todas las mujeres ¡despertad!, de ese letargo en que os encontrais sumidas, ¡despertad!, que la nueva Aurora a asomado (sic) ya, la nueva política del país llama por nosotras, no os dejeis (sic) engañar una vez más, dejad de incaros de rodillas en esos claustros fríos, inclinando vuestra cerviz ante imágenes en nombre de los cuales se os explota los recursos conque habeis de aliviar el hambre de vuestros pequeñuelos.

Casadas, solteras y viúdas, jóvenes y viejas, las puertas del gran edificio social, están abiertas de para en par para cobijarnos a nosotras, el partido Socialista, es el único libertador de nuestra clase, la gran falange proletaria es la que engrosa las filas de este ejército invencible, nuestros niños, que con sus escuálidos cuerpos rebrincan por los montes y campiñas, distrayendo el hambre que la mayor parte de las veces no podemos satisfacer, nuestros hermanos padres y mardiso, también semidesnudos, cubiertos con malas piltrafas cual harapos desechados por mercaderes, los que revuelven la tierra con el de arriba para abajo regándola con gotas de sudor cual perlas de oro producidas por un esfuerzo muscular acompañado de las más duras inclemencias atmosféricas, para después de tanta fatiga poder arrancar a la naturaleza, todo lo bueno que existe, los más esquisitos manjares, los que en su mayoría están vedados a disfrutarlos, hoy que son derrochados por toda esa caterva parasitaria que de nada sirve a la humanidad. 

Sánchez Martínez, R. (1932, 19 marzo)."Crónica de Amoeiro". La Lucha, p.5.

PAZ SUEIRO MARTÍNEZ (PACITA)

(Reposición e actualización da entrada de Paz Sueiro Martínez, publicada no blog en marzo de 2010.)

É moi alentador e tamén motivo de grande ledicia que as familias das nosas mulleres ourensás se poñan en contacto comigo e me faciliten máis datos para que a información sexa veraz e o máis completa posible. Non hai mellor homenaxe para elas que contar a veracidade dos seus logros. Neste caso, agradezo encarecidamente a Gonzalo Iglesias Sueiro que me ilustrara máis sobre a súa nai, seu avó e sobre a súa familia, unha grande mostra de xenerosidade pola súa parte que non esquecerei.

Paz Sueiro, coñecida popularmente como Pacita,  naceu en Ourense e era filla de Manuel Sueiro Iglesias e de Carmen Martínez Padrón. Os seus irmáns eran Gerardo (médico), Francisco e José (mestre).

Foi a directora do Colexio Sueiro. Exerceu como docente dende os dezaseis anos continuando co labor do seu pai, Manuel Sueiro, fundador do Colexio Sueiro de Ourense. 

Casou o 7 de febreiro de 1945 con Antonio Iglesias Vázquez e tiveron catro fillos, Manolo, Gonzalo, Carmen e Julia. Tanto Gonzalo como Carmen estarían moi vinculados co Socialismo e ocuparon cargos políticos, seguindo a senda do seu avó, Manuel Sueiro. Antonio Iglesias, un home de grande afabilidade, faleceu en 12 de novembro de 1968.

(Fonte: El Pueblo Gallego, 12 de novembro de 1968, p. 10).

Manuel Sueiro, o pai de Pacita, foi un home feito a si mesmo. Un home que vivíu para o maxisterio e unha persoa moi comprometida. Formou parte das Xuventudes Socialistas ocupando en 1914 o cargo de secretario cando Manuel Suárez Castro era o Presidente de dita agrupación. Foi o director do Colexio Sueiro que estaba situado na Rúa Liberdade, número 28. Impartíase ensinanza graduada e secundaria e resultou ser un centro de referencia na capital. Un centro que para os tempos era innovador pois inspirábase nos principios da Institución Libre de Ensinanza. 

 (Fonte: La Región, 17 de agosto de 1922, p. 1)

(Fonte: Academia Sueiro. Fotografía particular da autora do blog).

Manuel foi Asesor Consejero da ATEO polo que sería depurado en tempos da ditadura pois o franquismo foi implacable cos membros desta Asociación de Traballadores do Ensino que querían procurar un cambio na ensinanza e a rexeneración e culturización da sociedade. Manuel foi inhabilitado e quitáronlle o Colexio e foi nese momento cando súa filla, Pacita, se fixo cargo del. Manuel faleceu o 31 de xaneiro de 1962. A cidade de Ourense ten unha praza para lembrar a este grande pedagogo. Praza que se sitúa onde a Rúa Liberdade por onde estaba o colexio.

(Fonte: Praza de Manuel Sueiro. Google Maps)

Pacita como directora do centro vai continuar a liña e o espírito de ensinanza que marcara seu pai . O centro trasladouse da Rúa da Liberdade a rúa Parada Justel, números 6 e 8, unha rúa de nova creación e bastante céntrica xa que estaba ao carón da Alameda.

(Fonte: Anuncio (1966, 18 setembro). La Región, p. 3)

Pacita era unha muller de carácter, de ideas avanzadas que xestionou o centro con plena dedicación, ofrecendo unha ensinanza mixta, moderna e avanzada. O centro baseaba a súa filosofía nunha ensinanza activa na que o alumnado convertíase no eixe principal da pedagoxía e didáctica. Era un centro dinámico pois adoitaba a participar nos diferentes eventos culturais que había na cidade (festivais, exposicións, conmemoracións...) así como a concursos escolares nos que o centro sempre acadaba varios premios. Así mesmo desde o centro organizábanse veladas artístico-musicais que se anunciaban na prensa para o disfrute de alumnos e alumnas e proxenitores. Non cabe dúbida que se converteu nun centro de referencia para a cidade e o seu alumnado adoitaba a ir moi ben preparado para o ingreso no Instituto Provincial pois o nivel de esixencia era moi alto e cóntame Gonzalo que xa introducían a regra de tres aos nenos e nenas de oito anos.

Tamén o colexio dáballe moita importancia a aprendizaxe dos idiomas, emporiso ofrecía cursos especiais de francés seguindo a metodoloxía da Alianza Francesa de París para acadar un elevado grao de dominio.

(Fonte: Anuncio (1968, 25 de agosto). La Región, p. 3.)

(Fonte: De exámenes. (1952, 26 xuño). La Región, p.2.)

Paz, Pacita, faleceu o 31 de marzo de 1998 e atópase enterrada no cemiterio de San Francisco. Ourense quixo renderlle tamén un tributo nomeando unha rúa preto do Campus de Ourense: "Rúa da Mestra Paz Sueiro", bonito recoñecemento o de poñerlle "Mestra" pois así foi, mestra vocacional, esixente e entregada e debe permanecer na nosa memoria.

(Inauguración da Rúa da Mestra Paz Sueiro en febreiro de 2014)

O meu sinceiro agradecemento a Gonzalo Iglesias e por extensión a toda a súa familia por facilitarme información e as fotografías de Pacita Sueiro. 

Vid: Interesante a referencia a Manuel Sueiro Iglesias de: Gonzalo Iglesias Sueiro "Papeles del abuelo visionario", La Región.; Hace 50 años. (1970, 7 de febreiro). La Región, p. 6; Anuncio (1968, 25 de agosto). La Región, p. 3.

MATILDE VÁZQUEZ IGLESIAS

Moitas mulleres do blog caracterízanse pola súa discreción ata que nos decatamos do seu amplo currículo e dos logros meritorios que acadaron. E é que a muller, en xeral, non fai alarde dos pasos que vai dando para avanzar e progresar, talvez, debido a esa humildade innata e a esa dedicación plena cara os demais e pola vida dos que a rodean.

O caso que hoxe se presenta no blog é un exemplo de muller avanzada da súa época, ávida de aprender, preocupada por mellorar o mundo no que vivimos ofrecendo o que ela ten de sobra e que veñen sendo a vitalidade, a acción, o compromiso, a fortaleza e, sobre todo, a cultura.

Matilde Vázquez é das mulleres que apostaron pola cultura para mellorar á humanidade. A través da súa expresividade e enerxía, pero, fundamentalmente, a través do seu bo facer como directora de teatro, modela historias que entrañan unha lección. Ela é defensora das ideas xustas, da igualdade, defensora das mulleres, dos humildes e tamén, da natureza, pois como Bióloga, sabe dos riscos que a nosa contora sofre. Seguro que ese afán por coñecer a natureza, da que sabe moito, permitiulle ver a natureza tamén humana, de aí o seu humanismo. En efecto, Matilde é desas mulleres que estarían na corrente do humanismo pois ese é permanentemente a súa  perspectiva de vida.

Naceu en Ourense o 16 de marzo de 1951. Seu pai era José Luis Vázquez Álvarez, que era natural de Melias e que exerceu a medicina en Ourense toda a súa vida sendo Xefe do Pavillón de Infecciosos no Hospital Provincial. Súa nai chamábase Matilde Iglesias Blanco, natural de Envilarchao. Estudou maxisterio e exerceu de mestra pero deixou esta profesión e converteuse en enfermeira traballando co seu home. Matilde é a menor de tres irmáns. O seu irmán maior, José Jaime, é arquitecto e o seu outro irmán, José Luis “Manito”, que tristemente faleceu en 2010, foi médico no Juan Canalejo de A Coruña.

O entorno familiar era dunha grande cultura proba diso é que Matilde sempre tivo un interese vocacional por aprender constantemente. Licenciouse en Bioloxía no ano 1974 na Universidade de Santiago de Compostela. Fixo os cursos do C.A.P. Na Universidade de Santiago no ano 1975 pois quería dedicarse á docencia, outra das súas grandes vocacións xunto coa artes escénicas.

Despois acadou o título de Catedrática de Ciencias Naturais nas Oposicións de 1979 en Zaragoza. Comezou a exercer como profesora de Secundaria pero, ao mesmo tempo, Matilde esixíase máis e foi perfeccionándose e especializándose na docencia pois quería levar ás aulas unha didáctica innovadora e creativa, algo que a caracterizaría, xa que, en efecto, para ela o alumnado era axente activo e facía que pensara e reflexionara e que fose crítico, por tal motivo, todos os alumnos e alumnas adoraban a Matilde.

Desde 1975, tras rematar a carreira, non parou de facer cursos tanto en Ourense, como no resto de Galicia e fóra da nosa Comunidade como Córdoba, Alcalá, Xixón, Barcelona. Todo en aras de innovar a escola e a didáctica. Eran anos da transición e había que transformar a ensinanza e Matilde comprometeuse ata límite para ofrecer o mellor de si mesma nas súas clases. É interesante reseñar os cursos que realizou, tanto como asistente como ponente:

CURSO DE PROGRAMACION 1ª parte- Do I.T.E (Instituto de Técnicas Educativas)-( XII-1975)
CURSO EN TORQUAY SCHOOL OF ENGLISH ( I - IX -1975)
CURSO DE PROGRAMACION Do I.T.E , 2ª parte: ( V- 1976 Universidade Laboral de Ourense)
CURSO DE AVALIACIÓN Do I.T.E. ( VII- 1976 Universidade laboral de Gijón)
CURSO DE METODOLOXÍA NA INVESTIGACIÓN CIENTÍFICA , Do I.T.E. (XII-1979- Alcala)
II SIMPOSIO NACIONAL SOBRE LA ENSEÑANZA DE LA GEOLOGÍA (IX-1982- Gijón)
CURSO DA XUNTA DE GALICIA DE FORMACIÓN EN LINGUA GALEGA (IV-VI-1985-Ourense)
I CONGRESO NACIONAL DE ENSEÑANZA DE LA BIOLOGÍA (II-1986 - Cordoba)
CURSO DE INFORMÁTICA Do I.C.E. (instituto de Ciencias da Educacion - IV-986 Uni.Santiago)
CURSO DA XUNTA DE GALICIA DE PERFECCIONAMENTO DA LINGUA GALEGA (I-1989- Ou)
PROFESORA-PONENTE Do CURSO DA XUNTA DE GALICIA: “A INNOVACIÓN CURRICULAR NO ENSINO” (X-1991 a III-1992 , celebrado en Viana do Bolo)
PROFESORA-PONENTE Do CURSO DA XUNTA DE GALICIA: “O XOGO COMO FIN E COMO ESTRATEXÍA DIDÁCTICA NA EDUCACIÓN” (do 2 ao 30 -XI- 1993 - Pontevedra
CURSO do CEFOCOP: “AS ACTIVIDADES DA NATUREZA NO CURRICULO DA EDUCACION FÍSICA” (!5 de V a 12 VI - 1995 - Ourense)
CURSO do CEFOCOP: “AREA DE USO E ELABORACIÓN DIDÁCTICO AUDIOVISUAIS” (do X ao XII-1996 - Ourense)
CURSO do CEFOCOP: SEMINARIO `PERMANENTE “TALLER DE CREATIVIDADE” (do X -98 a VI do 99 - Ourense)
CURSO DA XUNTA DE GALICIA. “UTILIZACIÓN DO DEQUIPAMENTO DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA DO BACHARELATO” (IX-2001- Ourense)
CURSO DA XUNTA DE GALICIA. “MANEXO DO CAPTURADORA DE DATOS E PROCESAMENTO DOS MESMOS” (XII-2001-Ourense)
CURSO DA XUNTA DE GALICIA. “ELABORACIÓN DE MATERIAIS EDUCATIVOS COMPLEXOS CO PROCESADOR DE TEXTO” ( III-IV- 2002 - Ourense)
CURSO DA XUNTA DE GALICIA. “EQUIPAMENTO INFORMÁTICO DE BIOLOXÍA” (XI-XII-2002-Ourense). 

Matilde exerceu no IES. Universidade Laboral. Era a Xefa do Departamento de Ciencias, cargo que ocupou desde 1975 ata 2016. Impartía nos cursos de Secundaria e Bacharelao e as súas clases desenvolvíanse no Laboratorio de Bioloxía pois para ela este era o lugar idóneo para que o alumnado experimentase. As súas clases eran abertas, dinámicas, cheas de contidos interesantes, debates, intervencións, xuízos críticos…o alumnado non só ía aprender Bioloxía, tamén ía aprender a ser máis tolerante, máis respectuoso, máis “persoa” xa que a súa palabra contaba como a da profesora. Ademais, Matilde foi das primeiras en instalar un horto escolar no Instituto onde lles ensinaba aos nenos e nenas como era o desenvolvemento das prantas e froitos.  Programou para o seu alumnado moitas e moi interesantes excursións por toda a xeografía española con fins culturais, didáctico e científico. Unhas experiencias que nunca esquecería o seu alumnado pois eran intensas vivencias de aprendizaxe.

Pero Matilde levaba dentro de sí a súa paixón pola creatividade, polas artes, música, pintura, escultura pero, principalmente, o teatro. O teatro significaba para ela unha realidade idónea para ver a vida desde outra perspectiva. E, sen dubidalo, comezou a formarse. En 1990 foi a Barcelona e alí formouse na Escola de Expresión do Concello de Barcelona como Técnica Superior de Expresión Globalizada. Tras desta titulación viñeron outras.

En 1991 foi profesora-ponente no Curso da Xunta de Galicia “A Educación Artística”, celebrado en Verín. Alí acudiu ata marzo de 1992 para dar charlas sobre como educar en arte. En 1993 realizou o Curso de Preparación Actoral con Alber Boadella que se levou a cabo en Ourense. En 1995 volveu a Cataluña e estivo en Sitges para realizar o Curso de Dirección Actoral con Eugenio Barba.

Entre 1994 e 1995 fixo cursos co Centro Dramático Galego, un de Dramatización e outro de Creación de textos con Miguel Narros.

En 1997 e 1998, de novo en Barcelona, formouse na Escola de Expresión de Barcelona en Escenografía e luces; e na Escola de Expresión de Barcelona estudou Comedia del Arte Italiano.

Así mesmo preparouse con Bárbara Colio no curso Laboratorio de Dramaturxia.

Deste xeito, Matilde entraba a formar parte da historia do noso teatro ourensán. 

Dende 1990 ata 2001 formou parte como ACTRIZ E AXUDANTE DE DIRECCIÓN do grupo profesional “SARABELA”. E dende 2000 ata 2002 foi a DIRECTORA DO GRUPO TEATRAL “MUXICAS” DA O.N.C.E. DE OURENSE , representando na sede da ONCE de Madrid a obra Círculo Vicioso de Antonio Martínez Ballesteros. 

Todo este periplo, tan inmenso, compaxinábao coa súa docencia no Instituto no que ademáis acabou impartindo a materia optativa de Iniciación á Arte Dramática desde 2002 ata 2016 na que se inscribía un gran número de menos e nenas pois sabían que a experiencia merecía a pena. Con eles representou numerosas obras de teatro que foron premiadas en moitos certames. A continuación aparece a referencia de obras e os premios acadados co seu alumnado:

 

No 2013 crea o GRUPO TEATRAL “SOLO” formado por exalumno/as de IAD e Fernando Gabelo, estreando, por medio da ASOCIACION DO CANCRO DE OURENSE , no Teatro Principal de Ourense a obra que leva o mesmo nome: SOLO que foi levada as catro capitais galegas e varios municipio da provincia.

Esta obra foi de tal impacto pola súa posta en escena que estivo en activo ata o 2017 chegando a ser representada no Centro Ourensano de Newark, Nova Jersey.

En 2016 dirixíu Obradoiro de teatro na Universidad de Vigo no último curso de EDUCACIÓNE TRABALLO SOCIAL. En  2017-18 dirixíu o OBRADOIRO DE TEATRO DO ESPAZO XOVE (Xunta de Galicia) de Ourense.

Estamos ante unha muller cuxa enerxía é inesgotable e que está facendo un labor encomiable no Concello de Coles, dinamizando ao pobo e animándoo a participar en actividades. Tal que así, desde 2016 animouse a crear e dirixir O GRUPO DE TEATRO AFECCIONADO COLES, formado por 31 personas con idades entre 9 e 83 anos. Para eles Matilde escribiu  dez das trece obras estreadas que foron epresentadas en diversos municipios de Galicia.

Matilde é directora de teatro, é escritora de pezas teatrais premiadas, é propulsora de arte en todas a súas facetas. Por iso no 2017 tamén se matriculou na Escola de Música de Coles na sección de percusión e , en 2021, ingresa na Banda de Música de Santádega coa que gañou a Medalla de Prata no 136 Certame Internacional de Bandas da Cidade de Valencia.

É admirable todo este currículo, pero aínda é máis cando estamos a referirnos a unha muller humilde que non pretende sobresaír, senón que o que desexa é ofrecer toda a súa creatividade, todo o mellor de si, todo do que é capaz. Mulleres como ela cambian o mundo e fannos ver que hai humanidade ten futuro.

(Nota: Para min é unha honra poñer a Matilde Vázquez neste blog pois a miña admiración hacia ela é moi grande e porque ten un corazón enorme. Grazas, estimada Matilde)

MATILDE DOCAMPO CASTRILLEJO

(Matilde Docampo Castrillejo. Fotografía cedida amablemente por Matilde Puertas Docampo.)

Como digo sempre, todas as historias que se recompilan neste blog, feito con tanta ilusión, non me pertenecen, senón que forman parte da historia dos seus descendentes, das súas familias, ás que lles debo agradecer, encarecidamente, que me permitan dalas a coñecer para que Ourense lles outorgue a relevancia que deben ter pois forman parte da súa historia. 

Hoxe, día 13 de setembro de 2024, foi un día moi especial pois tiven a ocasión de coñecer persoalmente a Matilde Puertas Docampo, sobriña neta de Matilde Docampo Castrillejo, unha muller pioneira que eu tiña no meu blog xa desde 2010. As emocións son moitas cando se escoita de primeira man a historia dunha das nosas mulleres ourensás e Matilde Puertas soubo transmitirme ese entusiasmo, esa emotividade e admiración pola súa tía, a quen non chegou a coñecer pero da que escoitou moitas historias durante a nenez, tal que así, ela chámase tamén Matilde na honra da súa tía. Ela mesma supuxo o alivio da dor que sentiu a súa avoa Baltasara ao falecer Matilde Docampo. 

Matilde Puertas é pura  enerxía, elegancia e vitalidade cando me fala, cualidades propias das mestras de sempre, tradicionais e vocacionais, porque, en efecto, Matilde Puertas tamén forma parte das nosas mestras ourensás. Neste encontro tan agradable escoiteina con moita atención, sen perder detalle de todo o que me contaba e que eu vou escribilo tal que así no blog. Emporiso non teño palabras para agradecer tanto agarimo e xenerosidade. Dese hoxe mesmo, Matilde Puertas e a súa familia formarán parte da miña propia historia. 

(Encontro con Matilde Puertas o día 13 de setembro de 2024. Grazas, Matilde, pola túa historia e xenerosidade que para min será inesquecible.)

Matilde Puertas era filla de Flora Docampo que, dada á admiración que sentía Flora pola súa irmá Matilde, contáballe á súa filla que era brillante nos estudos. Coñezamos a súa traxectoria.

Matilde naceu en San Ciprián, Ourense, o 19 de xullo de 1904 e era filla do capitán de infantería  Don Victoriano Docampo Álvarez e de Baltasara Castrillejo de la Dehesa, natural de Pamplona, e mestra co Título Superior. Unha muller moi avanzada ao seu tempo e moi decidida, por iso, e segundo me contou Matilde Puertas, foi a verdadeira impulsora da traxectoria de Matilde. 

Matilde Docampo e súa irmá Flora estudaron a primaria no Colexio de Angelita Paradela que, daquela, era considerado un dos mellores colexios. Finalizados os estudos de primaria, Matilde realizou o día 19 de setembro de 1919 o exame de ingreso no Instituto de Ourense e, desde entón, matriculouse por libre nos cursos de bacharelato. Rematou os estudos de secundaria en 1923 cunhas cualificacións máis que notables.

Solicitou o certificado de traslado para a Universidade de Santiago. Foi unha das primeiras ourensás que se incorporaron aos estudos superiores a comezos de século XX, concretamente no ano 1923, cando tiña 19, estaba matriculada por oficial na Facultade de Farmacia. Neste decisión tivo moito que ver a súa nai, Balasara Castrillejo, pois foi ela a que a impulsou a seguir adiante xa que ela mesma era unha muller de ideas moi avanzadas para a súa época e consideraba oportuno que a súa filla progresara nos estudos e acadara unha profesión cualificada. Acompañou á súa filla a buscar un piso a Santiago e atoparon un na rúa do Hórreo. Ali residiu Matilde  ao coidado dunha señora.

Matilde demostrou ser unha muller activa e dinámica pois estando en Santiago participou na homenaxe que se lle tributou no Teatro Principal o día 24 de novembro de 1924 a José Rodríguez Carracido, pois Matilde formaba parte do "Cuadro Universidade". Representouse o drama en verso "Lubicán" de Armando Cotarelo Valledor no que Matilde desempeñou o papel de Xoana. Así falaba a prensa da súa interpretación:

Matilde Docampo, en el papel de "Xoana" madre de "Inesa" estuvo soberbia, magistral, alcanzando un éxito definitivo y rotundo que el público no dejó de reconocer desde el primer momento. En su papel de madre gallega supo volcar todo el tesoro lírico de su alma de mujer. Nadie estaría mejor que lo estuvo ella en este papel que le valió ovaciones y aplausos prolongados" (1).

 

Realizou todos os cursos  sen repetir ningún e sacou a carreira en cinco anos, algo que non era moi habitual, licenciándose no ano 1928. 

(AHUS. Cartapacio.325, Ex. 16. Recorte.)

De regreso a Ourense comezou a rexentar a farmacia de San Xoan de Ribadavia. Despois quixo achegarse a Ourense e traballou na farmacia de Santa Cruz de Arrabaldo cuxo propietario era Fernando Soto Álvarez. Dita farmacia, que hoxe en día xa non existe, estaba no baixo da casa do cruce da estrada, por onde pasa o río Barbañica. Era unha casa grande, de pedra, cunha bonita balconada. O desempeño do traballo por parte de Matilde era tan bo así como os eu trato que os veciños e os donos da farmacia sentían por Matilde moito agarimo

Contoume Matilde Puertas que a súa avoa, Baltasara, tiña cartos aforrados para poñerlle unha farmacia pero xa non puido ser pois, lamentablemente, Matilde faleceu o 28 de novembro de 1934 en San Cibrán das Viñas debido ao tifo e, daquela  non había penicilina. Tiña tan só vinte e oito anos. A nai, consternada  quixo velar a súa memoria e mandou construír unha capela en San Cibrán das Viñas na que se atopa enterrada. 

(Fonte: Esquela. (1934,29 novembro). La Región, p. 3)

De novo as nosas mulleres ourensás demostran a súa valentía facendo estudos universitarios nunha época na que non se vía con bos ollos que as mulleres tomasen esa iniciativa.

Vid: Cid Galante, Rosa María, Muller e educación en Ourense (1900-1930) Tese inédita. Cid Galante, Rosa María., As primeiras ourensás ante o reto de educación universitaria (1900-1930) (I) Minius: Revista do Departamento de Historia, Arte e Xeografía, ISSN 1131-5989, Nº 11, 2003 pags. 139-156. Cid Galante, Rosa María. As primeiras ourensás ante o reto da educación universitaria (1900-1940) (II) Minius: Revista do Departamento de Historia, Arte e Xeografía, ISSN 1131-5989, Nº 12, 2004, pags. 73-102; La Región, 18 de outubro de 1923, p. 2; El Ideal Gallego, 24 de novembro de 1924, p. 5; El Compostelano, 22 de novembro de 1924, p. 1; Domecq en Galicia, 1 de novembro de 1928, p. 26; El Ideal Gallego, 22 de xaneiro de 1930, p. 5; La Región 29 de novembro de 1934, p. 5. (1) El Pueblo Gallego, 26 de novembro de 1924, p. 10; Foto: El Pueblo Gallego, 26 de novembro de 1924, p. 12.

MARÍA PÉREZ LÓPEZ

María naceu o 12 de decembro de 1917 en Dadín, O Irixo, e era irmá de Vicenta Pérez López que tamén figura neste blog.

Eran fillas de Hermenesindo Pérez García que era médico e de Elvira López.  Realizou o exame de ingreso en 1939 na Facultade de Filosofía e Letras da Universidade de Santiago. Tras realizar todos os cursos licenciouse en 1942. Nese ano foi nomeada Rexedora da Sección Feminina  do Distrito Universitario de Santiago.

Foi militante de F.E.T. e de las J.O.N.S. e incorporouse a filas o 1 de agosto de 1936 e prestou servizo en Hospitais de sangue. Obtivo a Medalla de Sanidade Militar de constancia con tres pasadores de primeira liña. Medalla da Medhauria e a Medalla da Vella Garda. Interveu nas operacións da Fronte de Madrid, Griñón, Alto dos Leóns Toledo, Guadalaxara e outros (1). 

Estivo traballando no Instituto Laboral de Ribadavia como profesora de Xeografía e Historia. Foi unha persoa recoñecida na localidade e era habitual en diversos actos culturais como charlas e conferencias que adoitaban a ser presentadas por ela. Fomentaba a cultura da comarca de Ribadavia e foi a fundadora e directora da Revista Avia, unha revista trimestral do Centro de Ensinanza Media na que o alumnado presentaba traballos sobre a contorna.

Nos anos setenta atopábase dando clases no Centro 12 de Octubre no que impartía Lengua, Literatura e Xeografía. Nunha ocasión levou aos alumnos de 3º curso de Oficilía, curso superior do Centro Sindical de Formación Profesional 12 de Outubro a visitar as instalacións de La Región. 

(Fonte: Foto Reza. "Los alumnos de la 12 de Octubre visitan nuestros talleres", La Región, 3 de decembro de 1970, p. 15.)

(1)ARQUIVO HISTÓRICO PROVINCIAL DE OURENSE. Expediente Personal. Servicio Nacional de Ex-Combatientes. C.5468/88.

(Elaboración propia a partir de diversas fontes. Vid: Cid Galante, Rosa María, Muller e educación en Ourense (1900-1930), Tese de doutoramento.El Correo gallego, 12 de setembro de 1942, p. 2; El pueblo gallego, 10 de febreiro de 1954, 2; El pueblo gallego, 30 de decembro de 1955, p. 11; La Región, 30 de decembro de 1955, p. 5; La Región, 14 de febreiro de 1960, p. 21; Foto Reza. "Los alumnos de la 12 de Octubre visitan nuestros talleres", La Región, 3 de decembro de 1970, p. 15.)

QUEN ERAN MARÍA IGLESIAS, JUANA IGLESIAS, TERESA PÉREZ E CARMEN PEREIRA?

Quen eran: María Iglesias; Juana Iglesias; Teresa Pérez e Carmen Pereira? Estamos a falar dunhas mulleres que xunto a milleiros de cidadáns, pero sobre todo mulleres de Ourense, tomaron as rúas céntricas da capital o día 18 de maio de 1920 con grande estoupido de violencia e berrando ¡A los Comercios! Unha mobilización que asombrou tanto ás autoridades que se viron na obriga de decretar a lei marcial. O detonante foi a acaparación de produtos de primeira necesidade por parte dos maiorisas o que facía encarecer os pezos, de aí que milleiros de persoas asaltaran os comercios e negocios dos grandes almacenistas. O acontecemento foi de tal calibre que incluso o xornal El Socialista fixo eco da noticia.

(Fotomontaxe feito pola autora do blog combinando dúas fotografías. O fondo é a Rúa do Progreso de Ourense e o grupo de manifestantes foi extraído doutra fotografía que recollía a manifestación en Valencia no ano 1918 polos mesmo motivos que en Ourense. Digamos que é un chisco á imaxinación e non ten valor documental.)

O suceso do 18 de maio de 1920 foi de grande envergadura, pero anos antes xa se produciran uns cantos deste tipo en determinadas localidades da provincia.  Así mesmo, no resto do Estado, como en Valencia ou Barcelona,  as mulleres alzáronse contra os abusos dos prezos. 

E é que os arrinques do século XX en cuestión alimentaria foron difíciles para a maioría das xentes. Os anos da primeira guerra mundial converteron a España en potencia exportadora e terra propicia para o investimento estranxeiro. Malia a prosperidade e a expansión económica produciuse a alza de prezos e unha escaseza de produtos de primeira necesidade pois eran vendidos aos países belixerantes, quedando desabastecido o mercado nacional. Dobraban ou triplicaban os seus prezos produtos primarios. En todos os recunchos da península sucedéronse folgas, disturbios e loitas nas rúas.

En xaneiro de 1918, meses antes do fin da guerra, unha multitudinaria e pacífica manifestación de ourensáns (dise que cinco mil que arrincaron desde o Xardín do Posío) organizada pola Federación de Sociedades Obreiras e Agrícolas[1], e encabezada polo propio alcalde, esixira ao Goberno Civil o establecemento dunha taxa ou prezo fixo para todos os artigos de primeira necesidade, así como a prohibición de que fosen exportados. Diso encargouse unha Xunta Provincial de Subsistencias, que contaba con varios inspectores que trataban de evitar que saíse ilegalmente mercadoría da poboación ou que esta se vendese a prezos desorbitados. Aínda así as taxas non se respectaban e proliferaron os altercados nos mercados e os asaltos aos carros de transporte, tal como aconteceu na vila de Allariz onde as mulleres asaltaron o mercado.

O acontecemento foi en xullo de 1918. Na vila houbo unha grande manifestación e protesta contra os “acaparadores de centeo, millo e fabas”. A multitude, dise que tres mil persoas, chegou a asaltar o carro cargado dalgúns dos cereais, propiedade de José María de Tiedra. Desvalixaron o carro e, posteriormente, acudiron ás casas dos industriais Angel Nestal e Gregorio Ruiz pois supuñan que tiñan centeo acaparado. Tamén detiveron o carro de Camilo Castaño de Xinzo, cargado de centeo e obrigárono a que o vendese ao prezo de dezasete reais ferrado e non a vinte e tres como se estaba a vender no mercado. As protestas das mulleres chegaron á casa do alcalde. Elas foron as que, ante a necesidade, non tiveron reparo en pedir xustiza[2].

O malestar dos ourensáns ante a carestía da vida chegou a un punto límite o 18 de maio de 1920. A xente empezou a protestar contra o proceder dos acaparadores e a escaseza de subsistencias. Este acontecemento transcendeu fóra da provincia e foi publicado en El Socialista baixo o título “Efectos del hambre. Orense en estado de guerra” na que se relata que debido a que os vendedores non sacaban os produtos á venda para seren vendidos a prezos máis elevados, os cidadáns comezaron a asaltar os comercios da cidade con grande virulencia[3].

Ante o berro dunha muller que dixo “¡a los comercios!” un grupo dirixiuse a asaltar o almacén de ultramarinos de Florentino Moretón, mentres o groso da multitude encamiñábase ao centro da cidade e apedreaba canto almacén atopaba ao seu paso na rúa Progreso. Tamén falábase de asaltar os almacéns de fariña e comestibles na Ponte Maior:

Un grupo bastante numeroso de mujeres se dirigió al Puente Mayor, con el dedicido propósito de vaciar los depósitos de mercancías que allí hay, algunos de los cuales son muy importantes por la cantidad de existencias que almacenan….No se recataban los asaltantes en ocultar su botín, antes bien lo iban mostrando a todos. Durante una hora fue un desfile constante de sacos, cajas y latas de diferentes comestibles[4].

As mulleres empuñaban grandes estacas e non deixaron un vidro san na planta baixa dos almacéns dos Fillos de Simeón García e trataron de asaltar outros comercios. Un dos comercios no que máis dano causaron foi o Bazar Cisneros en plena Praza Maior. Entraron e levaron canto lles veu en gana e as mulleres ían dándose unhas ás outras os mil obxectos que ían sacando ante a mirada impasible das autoridades.

Como as forzas de seguridade e da garda civil eran insuficientes para conter á multitude, saíron á rúa as tropas a petición do gobernador, pero o comandante militar tivo que advertir á autoridade civil que serían inmediatamente retiradas a non ser que se declarase o estado de guerra. As tres da tarde publicouse a lei marcial.

As mulleres encabezaban as mobilizacións e algunhas resultaron feridas como as nosas protagonistas de hoxe. María Iglesias tiña 23 anos e era da Lonia. Estaba casada e traballaba de modista. Nos enfrontamentos tivo unha erosión contusa na testa con pronóstico reservado. Juana Iglesias de 18 anos, natural de Ourense estaba solteira e tamén era modista. Ela recibiu un tiro na cara cuxo pronóstico era reservado. Outra das vítimas era Teresa Pérez, muller solteira de 33 anos e natural Lugo pero residente en Ourense. Teresa foi ferida no pavillón da orella dereita. E logo atopamos a Carmen Pereira que tiña 44 anos e ferírona na man  esquerda cunha lesión considerable duns tres centímetros e tivo que ser atendida.

As perdas polos asaltos foron cuantiosas pois esnaquizáronse moitos comercios. Ourense permaneceu paralizada durante varios días, sen xornais, sen transportes públicos e con todo o comercio pechado. Mentres, o que máis quebradizos de cabeza ocasionaba ás autoridades era o asunto da fariña. Tiñan noticias de que había almacenados na cidade máis dun millón de quilos, pero a taxa estipulada para a súa venda levaba aos almacenistas a reter a mercadoría. A Xunta de Subsistencias acordou finalmente incautar un corenta por cento das existencias e rebaixar dez céntimos o prezo de quilo de pan.

Volta a tranquilidade, comunincouse aos comercios a que abrisen as súas portas e ás vendedoras do mercado a volver aos seus postos. Con todo, durante un tempo faltou por completo na cidade o leite, as hortalizas e os legumes, con gran descontento da poboación. A pesar da impotencia das autoridades para atopar unha solución, boa parte da cidadanía apoiou ao Concello e ao Goberno Civil. Pero o problema da escaseza e carestía dos produtos de primeira necesidade continuou enturbando a vida social e política da cidade das Burgas.[5]

Pero de novo houbo que presenciar na nosa cidade outro capítulo de rebeldía no que as mulleres tomaron a iniciativa. O día 13 de setembro de 1920 un acontecemento notable aconteceu na cidade de Ourense. Un grupo de mulleres amotináronse ante o Concello sendo alcalde Don Francisco Villanueva Lombardero protestando porque o mercado estaba desabastecido de ovos, un alimento de primeira necesidade. Pero, non conformes con facer tan só esta manifestación, tamén se dirixiron ao Gobernador, José López Boullosa. A situación era verdadeiramente preocupante nunha época onde, tras a crise da gripe, a poboación precisaba ter garantías de alimentos. Este problema non era único pois en Pontevedra tamén se produciron protestas polos prezos dos ovos conseguindo que se abarataran.

                 

                                                                   (Fonte: El Socialista.19 de maio de 1920, p. 1)

O periódico El Socialista fíxose eco da noticia e dixo literalmente:

A las ocho de la noche organizóse ayer en la plaza Mayor una imponente manifestación de mujeres, la cual se dirigió al Gobierno civil para protestar contra la forma en que se hace el rparto de los huevos tasados. las manifestantes llevaban tres horas formando "cola" y al cabo de ellas se les dijo que se había agotado la mercancía. El gobernador recibió a la Comisión de mujeres y les prometió atenderlas. Después les recomendó que se disolvieran y se retiraran a sus casas. En la ciudad escasean los artículos de consumo. A causa de la falta de harinas algunas tahonas han subido a noventa céntimos el precio del pan.[6]

Polo tanto, aínda sen igual pretendelo, ben é certo que estas mulleres que protestaban en Ourense, sen denominarse socialistas, cos seus actos parecían selo.

Pero a problemática quedou, digamos, en letargo, para seguir rexurdindo en anos posteriores. En 1930  houbo outra crise de subsistencias polas ameazas dunha folga xeral en Ourense.

(Fonte: "Federación de Sociedades Obreras de Orense". (1930, 16 outubro). Galicia, p. 7.

O Comité da Federación de Sociedades Obreiras de Ourense cuxo presidente era José M. Cid e  secretario Secundino Fernández enviou  en outubro de 1930 unha comisión para que visitase ao Gobernador Civil da provincia e tamén ao alcade da capital para pedirlles que puxeran coto aos prezos abusivos dos artigos de primeira necesidade e que incluso se impida a exportación mentres non estea surtido o pobo. Segundo a Comisión a suba de prezos non estaba xustificada pois dicían, que era mentira que fose haber unha folga xeral. A redacción de prensa do xornal Galicia, a raíz desta petición, escribiu:

Encontramos tan justiticada y sensata la actuación de los obreros, que desde luego tenemos la seguridad de que no solamente nosotros, sino toda la población de Orense, habranse de poner a su lado para el mayor logro de sus aspiraciones. Es necesario acabar con toda clase de acaparadores que comercializan con el hambre el pueblo, aun cuando para ello se violenten las medidas de persecución. Antes que la entraña inhumana de estos modernos cartaginenses, está el bienestar del pueblo. "Salus populi, suprema lex" . [7]

 

Ante a impasibidade das autoridades a Casa do Pobo, cuxo presidente era por aquel entón Arturo Cota e o secretario era José Cruz, enviou en decembro de 1930 un comunicado á prensa dando queixa da situación. Indicaron que a Casa do Pobo de Ourense sempre se mostrou moi preocupada polos problemas das subsistencias e deu a voz de alerta cando se intentou comerciar cos artigos de primeira necesidade. Queixáronse da actitude pasiva da alcaldía con respecto ao problema da carne e dixeron: 

"Nosostros, que estamos en la obligación de defender a las clases humildes y en particular a todo el pueblo en general, no podemos, con nuestro silencio consentir actitudes como la de nuestro alcalde, que abiertamente se presta a favorecer a cuatro especuladores, en perjuicio de todo un pueblo...". [8]

Apelaban ao señor gobernador como presidente de la Sección de Economía para que ordenase inspeccions e sancionase aos que comercializaban cos artigos de primeira necesidade. E de non actuar así:

Esta organización obreira agotará todos los trámites legales para evitar los fraudes, y si no logran ser atendidos, volverá lanzarse a la opinión y determinará lo que corresponde para solucionar esta clase de problemas. [9]

A situación da alimentación era preocupante. Nunha sociedade maiormente precaria o encarecemento dos produtos supuña un grave problema. O mundo rural aínda podía permitirse sacar beneficio das terras, malia que a maior parte da clase agraria era foreira e tampouco lles sobraba. Pero esta situación, a da carestía, chegaría a grao de supervivencia cando comezou a guerra civil e logo na ditadura.

[1] “La manifestación de hoy”. (1918, 27 de xaneiro). La Región, p. 2; “La manifestación de anteayer”. (1918, 29 de xaneiro). La Región, p. 1.
[2] “El problema de subsistencias. Las mujeres asaltan el mercado” (1918, 25 xullo). La Región, p. 2
[3] “Efectos del hambre. Orense, en estado de guerra”. (1920, 19 maio). El Socialista, p. 1.
[4] “Los sucesos de ayer en Orense” (1920, 19 maio). La Región, p. 1.
[5] Idem.
[6] “Manifestación de mujeres en Orense”. (1920, 14 setembro). El Socialista, p. 3.

[7]  "Federación de Sociedades Obreras de Orense". (1930, 16 outubro). Galicia, p. 7.

[8] "La Casa del Pueblo y las subsistencias" (1930, 1 decembro). Galicia, p.9.

[9] Idem.