Historia das nosas mulleres ourensás
Ourense tamén conta con nomes propios de mulleres que transcederon na historia. Foron e son pioneiras destacadas en diferentes campos. Por tal motivo, é preciso recoñecelas xa que constitúen unha base importante na nosa historia local. Deste xeito, Ourense contribúe a ampliar a nómina das mulleres que ao longo da historia e en moitos lugares foron invisibles. Rosa M. Cid Galante
27 mayo 2022
CECILIA ROSALES
25 mayo 2022
PAZ CARBALLO LOSADA
22 mayo 2022
CONSUELO FEIJÓO ARAUJO
Consuelo Feijóo Araújo foi unha mestra ourensá co título de mestra de grao superior acadado en 1897. Tivo a iniciativa de abrir en xaneiro de 1905 unha escola superior privada en Xinzo de Limia que lle puxo de nome "Colegio de la Virgen de Lourdes" na rúa da Paz da vila.
Para instalar a escola o/a solicitante debía enviar unha solicitude ao Reitor da Universidade de Santiago no que figurase a súa partida de nacemento, un documento de boa conduta, a explicación do tipo de escola que quería crear, o plano do local, o material do que ía dispor e o regramento escolar. Realizados todos os trámites o Reitorado era quen outorgaba a licencia ou permiso de apertura e non en todos os cados se chegaba autorizar.
Estes establecementos privados supuñan un complemento á oferta pública que se vía moi mermada e acababan tendo o seu prestixio social. Non obstante, non se chega a saber a súa duración pois dependía moito da matrícula que tiñan.
A escola que Consuelo creou en Xinzo contaba cun bo salón de clases de 80 metros cadrados e varios cuartos anexos para recreo, despensa e dúas habitacións e un amplo balcón. Contaba con interesante material como colección de mapas murais, colección de láminas de Historia Sagrada; un taboleiro contador; dúas pizarras; colección de carteis; biblioteca; unha esfera celeste; un globo terráqueo; un cadro de pesas e medidas do sistema métrico decimal.
Con posterioridade, en 1910 solicitou exercer como interina e destinárona á escola mixta incompleta de Baronzás e en 1917 solicitou traslado para unha escola de Pontevedra e non sabemos se chegaron a darlle o que si constatamos é que en 1940 se lle confirmou a súa escola despois da valoración da Comisiónd e Depuración e no ano 43 exercía na escola de Mixós en Monterrei.
(Elaboración propia a partir de diversas fontes)
Vid: AIOP, Expedientes de creación de escolas. Boletín oficial de la provincia de La Coruña, nº 198, 1 de setembro de 1905; La Región, 7 setembro, 1910; Boletín oficial de la provincia de La Coruña, 5 setembro de 1910; La Región, 16 de maio de1940; El Correo gallego, 30 de agosto de 1939; El pueblo gallego, 13 agosta 1943.20 mayo 2022
CONSUELO SOLANO BARRETO
18 mayo 2022
OLGA BRAÑAS
Dende moi nova destacou como pianista e pandereteira e fou membro de Brañas Folk durante máis dunha década Tamén foi unha das fundadoras de Folk Focus e da desaparecida Banda Tradicional de Gaitas Ourensá.
Colaborou cos músicos como Uxía, Sérgio Tannus ou Víctor Coyote… ‘Pitusa Semifusa’ é a súa primeira incursión na música infantil.
Pero ademais, Olga é unha muller comprometida co seu tempo e non lle son alleos os problemas de actualidade. Ela amosa nas colaboracións que realiza na prensa, concretamente no diario Nós, unha fonda preocupación polas mulleres, as inxustizas, a discriminación, as prepotencias...Son escritos que incitan a pensar polo controvertidos e provocadores que chegan a ser pero moi valiosos e necesarios.
Vid: Editorial Galaxia
Foto: La Voz de Galicia
15 mayo 2022
IMELDA VALDIVIESO REBOLLEDO
Imelda Valdivieso, nacida en 1890, foi mestra e directora da Graduada de prácticas da Normal de Ourense. Estudou a carreira de maxisterio desde 1918 ata 1921 na que obtivo en todas as materias sobresaliente e no derradeiro curso, matrícula de honra. Aprobou as oposicións de maxisterio en 1924 e foi destinada ao pobo de Outeiro no Incio, Lugo. En 1925 veu destinada a Ourense para cubrir a praza na escola de Muíños e, en 1931, rexía a escola de Reboredo, Monforte, onde realizou diversas exposicións públicas de traballos realizados polas alumnas. No ano 1934 pediu destino no concurso oposición para a dirección de escolas graduadas de seis ou máis graos e de xeito provisional déronlle Villafranca del Panadés en Barcelona pero, finalmente, outorgáronlle a Dirección da Graduada Anexa á Escola Normal do Maxisterio de Ourense situada na rúa do Progreso, número 11. A escola tiña tres seccións de nenas desde a idade dos seis aos catorce anos.
En abril de 1935 estaba xestándose a idea da creación da Casa do Mestre e moitos mestres e mestras adheríronse á idea de fundar esta institución, entre elas Imelda, de feito, as reunións previas para a súa constitución celebrábanse na Anexa graduada.
Por eses anos contraería matrimonio co tamén profesor do Colexio Rivera, Franciso Rodríguez e, en 1937 tiveron unha filla que chamaron Concepción pero faleceu aos dous meses de nacer. En 1938 naceu a súa segunda filla chamada María Lourdes.
O 30 de agosto de 1936, domingo, houbo unha grande manifestación en Ourense na que se celebrou a restitución do crucifixo na Normal e na Graduada. Dita protesta cívica e pacífica foi encabezada polas autoridades políticas e eclesiásticas da cidade e nela Imelda pronunciou unhas palabras aludindo a que non só había que restituír os crucifixos nas aulas da Normal e das graduadas, senón tamén os libros cristiáns.
Pocas palabras para resumir el acto del domingo en nuestra ciudad que ha sido a todas luces grandioso e impresionante. Jamás se ha reunido tanta gente. Jamás con idéntico fervor mostró la ciudad sus sentimientos católicos y cristianos. En la catedral, por las calles, en los balcones con la bandera bicolor, luego en la procesión cívica hasta la Normal y Graduada, el pueblo de Orense ha puesto de relieve una vez su manera de sentir...Mucho antes de la hora anunciada, seis y media de la tarde, comenzaron a llegar a nuestra primera basílica, numerosísimas personas para asistir a los actos que allí iban a celebrarse....Las naves de la catedral resultaban insuficientes para contener al numeroso público que allí se había congregado.Tuvo lugar despues la bendición de un hermoso Crucifijo destinado a ser reentronizado en la Normal y Escuela Aneja. Ofició el señor obispo de la Diócesis, Doctor Cerviño, quien seguidamente pronunció una sentida plática...Vamos a levantar de nuevo en nuestra escuela la imagen Divina....
Excelentísimos señores, señoras e señores: Con el más íntimo, con el más profundo contento de mi espíritu, recibo de manos del excelentísimo señor Comandante militar de la plaza en funciones, esta sagrada imagen de Jesús Crucificado, que desde ahora, en la nueva era que se abre para nuestra Patria, va a presidir nuestros trabajos en esta Escuela Normal...
En 1940 a Comisión Superior ditaminadora de Expedientes de Depuración confirmouna na súa praza, proba de que non había nada de que acusala, de feito a traxectoria de Imelda estaba en coherencia co novo réxime. Inmelda ocupou o cargo de Directora da Graduada ata a súa xubilación.
Faleceu en febreiro de 1977 e foi enterrada en O Carballiño.
(Elaboración propia a partir de diversas fontes)
Vi: El magisterio español, 13 de febreiro de 1924, p. 5; La provincia, 27 de febreiro de 1924, p. 3; El magisterio español, 28 de xaneiro de 1925, p. 7; El magisterio español, 11 de xaneiro de 1934, p. 22; El magisterio español, 17 de maio de 1934, pp. 22; "Orense consagró una vez más su acendrado catolicismo", El Pueblo Gallego, 1 de setembro de 1936, p. 12; La REgión, 11 de abril de 1935, p. 3
13 mayo 2022
MESTRAS ADHERIDAS Á "CASA DO MAESTRO" (1935)
A Casa do Mestre era unha institución na que se prestaba axuda, asesoramento aos mestres e mestras e tamén formación para a mellora profesional e cultural destes.
A iniciativa de crear a Casa do Mestre en Ourense xorde en 1935 cando unha comisión de mestres visitou aos inspectores o 21 de febreiro para informarlles da vontade de que se creara esa asociación tal como se fixera noutras provincias galegas e a inspección acolleu de bo grao a proposta. A ela tamén se adheriu a Normal de Ourense que, por medio do seu director Vicente Risco, considerou: "No puede la Escuela Normal, como formadora de maestros, permanecer ajena a lo que tienda su dignificación y a la defensa de sus legítimos derechos profesionales. No ha de regatearles, pues, su ayuda para lograr que la Casa del Maestro cumpla los fines con que se funda" (1).
A idea principal que motivaba a este grupo de mestres a formar el Hogar del Maestro ou La Casa del Maestro era sumar a forza de todas as asociacións de mestres e constituír unha potente organización encargada de soster e defender os intereses do maxisterio:
"Es verdad que existen diversas asociaciones profesionales, per ello se debe más al esfuerzo generoso de algunos compañeros que a la voluntad unánime de la clase. Y esto sucede, principalmente, por la forma peculiar de nuestro trabajo, que realizamos completamente aislados y, consecuencia lógica de ello, por nuestra falta de relación. Sintiendo, pues, esta necesidad de unirnos, y, por otra parte, considerando criminal contribuír a la atomización del Magisterio creando una asociación más, los maestros que suscriben se dirigen a todos los compañeros de la provincia con el propósito de crear entre todos el "Hogar del Maestro" que tan buenos resultados está dando ya en los lugares donde funciona. El Hogar del Maestro podría ser el local social de todas las Asociaciones de la provincia, cuyos socios, por el mero hecho de adherirse en bloque a la Asociación a que pertenecen se considerarían como miembros del Hogar. Podría ser, además, el centro social de todos aquellos compañeros que, sin pertenecer a ninguna Asociación deseen formar parte de él....(2)
A pretensión era organizar o Fogar do Mestre como unha Sociedade cultural, administrativa e recreativa. Cultural porque contaría cunha Biblioteca, realizaría Cursiños de conferencias, charlas científicas e "todo lo que tienda a una mayor elevación y dignificación de la clase". Tamén faría un labor administrativo porque todos os docentes que non residisen na capital poderían acudir para resolver asuntos. E por último, sería recreativa pois sería un lugar de xuntanza e encontro de compañeiros.
Os promotores da idea foron os mestres Abel Carvajales, Celso Baratta, Enrique Castro, Manuel Vidal e Cervantes Villamarín, algúns deles pertencentes á A.T.E.O. Esta comisión animou a que se adheriran cantas máis institucións mellor, como a Normal, a Inspección, as Asociacións de mestres, os docentes de xeito individual...Apremiaban a que se constituíse prontamente para formar unha Directiva. Desde ese intre Cervantes Vilamarne foi o encargado de recoller as adhesións de mestres que tiñan que facerse, de momento, na rúa Dous de Maio número 4, aínda que a asociación pretendía contar cun edificio céntrico para animar á adhesión do maxisterio. Nun primeiro momento e provisionalmente, a Casa instalouse na Praza do Trigo número 2, primeiro piso.
O 3 de marzo de 1935 convocouse ao maxisterio a unha asemblea no terceiro piso do antigo Hospital para a constitución do Hogar do mestre ou Casa do mestre. Esta foi moi concorrida e sentaron as bases para a creación da institución da que sería presidente Celso Baratta e actuaría como secretario Cervantes Villamarne.
Unha vez acordada a súa creación pasouse á redacción do proxecto do regulamento no que se indicaba:
No Capítulo 1º abordábase que a finalidade da Sociedade que eran establecer lazos de amizade e compañeirismo entre o Maxisterio; organizar unha biblioteca de cultura profesional y e xeral para o uso dos asociados; organizar museos e exposicións escolares e tamén viaxes e excursións para elevar e dignificar a clase; celebrar veladas culturais e organizar cursiños e conferencias; resolver aos compañeiros asuntos; poder concertar con hoteis e fondas uns prezos de aloxamento a prezos mínimos; establecer a Sección de Socorros Mutuos; ofrecer un centro de reunión agradables; ofrecer domicilio social ás asociacións de mestres; traballar na mellora da función docente. Tamén se dispuxo que a asociación non trataría asuntos políticos nin relixiosos.
No Capítulo 2º tocaba o tema dos socios, indicándose que podían ser todos os mestres e mestras de primeiro ensino nacionais e tamén se acollía aos estudantes da Normal. Cada novo socio debía vir avalado por dous asociados. Os integrantes pagarían unha cota de 1,5 pesetas ao mes.
No Capítulo 3º tratábase da Xunta xeral e indicábase que a Xunta xeral reuniríase en sesión ordinaria nos meses de xullo e xaneiro de cada ano. Celebraríanse xuntas extraordinarias cando fose necesario. Na discusión de todo asunto concederíanse dúas quendas en pro e dúas en contra procedéndose despois á votación secreta. Na xunta de xaneiro presentábase a memoria de todas as actividades realizadas.
No Capíutlo 4º abordábanse as funcións e a constitución da Xunta Directiva que estaba composta polo Presidente, Vicepresidente, Secretario, Vicesecretario, Contador, Tesoureiro, Bibliotecario e cinco vogais. Todos eles reunínanse unha vez ao mes e miraban pola admisión de socios, velar polo cumprimento do regulamento, convocar e presidir as xuntas xerais e presentar a memoria anual.
No Capíutlo 5º, 6º e 7º falábase das funcións dos membros da directiva
O regulamento continuaba ata catorce capítulos nos que se falaba das cotas dos asociados, de que as asociacións de mestres podían ter domicilio na Casa do Mestre para xuntas e reunións para o cal fixouse unha paga mensual. Un dos capítulos a destacar era o XIII no que se abordaba o Socorro Mutuo coa finalidade de auxiliar aos compañeiros por motivos de enfermidades, falecemento, suspensión de haberes, petición de anticipos, etc...
A partir de entón comezou a adhesión docentes, en total 229 mestres e 90 mestras, isto é, as mestras supuñan case un terzo dos afiliados pois eran o 28% do total. As mestras, moitas delas xa coñecidas por nós son:
A intención da Casa do Mestre era aglutinar as Asociacións de mestres que se crearan, non obstante, a Asociación de mestres do partido de Ourense acordou darse de baixa da institución por non estar conforme coa forma de actuar da mesma. Así mesmo, algúns comezaron a criticar a Casa do Mestre no momento en que se estaba a redactar o regulamento por considerar que parte dos mestres proviñan da case extinta A.T.E.O e querían empregar a institución con fins políticos.
"Fraguada esa Casa del Maestro por destacados elementos de la ya muerta Asociación de Trabajadores de la Enseñanza de Orense, cuyo órgano en la Prensa fue la ya también desaparecida revista A.T.E.O y alentada por quienes al comienzo de la República, dejando a un lado sus creencias religiosas, se alistaron en el partido Socialista para alcanzar pingües enchufes, no es de extrañar que quedase convertida en su primera Asamblea del día 22 en una nueva sucursal de la Casa del Pueblo..." (3)
Non obstante, os da A.T.E.O non simpatizaron coa creación do Fogar do Mestre aínda que algúns membros da asociación foran os que incitaran á súa organización (como xa indiquei anteriormente). O que si manifestou a A.T.E.O foi que se desmarcaba totalmente desta nova empresa pois ela seguiría cos seus propósitos.
O día 22 de abril de 1935 celebrouse unha asemblea ás dez da mañá nunha das aulas grandes da Anexa Graduada para facer, por fin, realidade a Casa do Mestre, como así sería. Pero a institución non empezou con bo pé xa que comezou a ter os seus detractores tal como se constatou por varios artigos de prensa que falaban de malas prácticas. Un artigo asinado por X dicía, en referencia á asemblea celebrada o día 22, que se cometera frauda no escrutinio da elección da Xunta Directiva:
En ella se descubrió el gato encerrado...que en torno a esta cuestión flotaba en el ambientey que tenía integrados a los elementos profesionales y no profesionales de la enseñanza, entre ellos a nosotros.
Quedó demostrado por las discusiones habidas y las votaciones realizadas, que la etiqueta de la casa u Hogar del maestro, contiene como principal finalidad acabar con las asociaciones de maestros existentes, para absorber la acción de estas y después la nueva entidad poder servir de instrumento a la agrupación política en donde la idea haya sido incubada.
Y para final apoteósico de esta Asamblea la elección de Junta Directiva con una novedad en el procedimiento del escrutinio (...) después de haber empezado aquel se suspendió para ir a comer los escrutadores y mientras tanto, las papeletas...se las encerró en un cajón y cuando se les dio libertad, pasadas dos largas horas, cantaron nombres alocadamente..." (4)
O artigo remataba dicindo que, debido ao procedemento sospeitoso de manipulación, a Xunta Directiva que saíu nomeada non debería atreverse a exercer tal cargo. Desde logo, a nova entidade tivo os seus detractores e os ataques non pararon en días sucesivos manifestando que a Casa do Mestre enganara aos adheridos e asociados pois non era, como dicía, unha asociación neutra e que non abordaría temas políticos e relixiosos e por tal motivo, dicían, xa comezaban a producirse as baixas de gran número de inscritos. Contra estas arremetidas, os representantes da Casa do Mestre defendéronse dicindo que a elección da directiva fora limpa e legal.
Malia todo, a a Casa do Mestre inaugurouse e tería a súa sede na Rúa de Pontevedra, número 3, 1º piso ( este é o enderezo definitivo pero estou segura que o meu querido amigo Rafa Salgado sabe ubicala mellor). Xa desde os inicios comezou o irmanamento coa de Pontevedra e organizaron entre ambas as dúas unha xuntanza en Pontevedra coincidindo co día de Ourense. Logo, ata final de ano realizou diversas actividades centradas en charlas e conferencias. En xaneiro de 1936 cambiaron de directiva e sería nomeado presidente Celso Baratta e as actividades non cesaban. Organizaron unha exposición de libros escolares para que os docentes puideran incorporalos aos orzamentos de material; planificaron unha excursión para os escolares para que coñeceran a cidade que foi todo un éxito, chegando a inscribirse un total dous mil cincocentos nenos polo que a Casa tivo que organizar as visitas escalonadamente.
Como se dixo, dentro dos obxectivos da Casa do Mestre estaba a de organizar conferencias e charlas para o profesorado, pois ben, en decembro de 1935 o artista Manuel Torres Martínez disertou sobre "O debuxo infantil"; o 21 xuño de 1936 Emilio Amor, profesor de pedagoxía da Normal, pronunciou unha conferencia titulada "El crecimiento del niño en la edad escolar". Tamén organizaron charlas sobre as Misións Pedagóxicas impartidas por Enrique Azcoaga e Pedro Rubio.
A máis disto, preocupáronse de mercar libros para a biblioteca da Casa e entre os exemplares adquiridos estaban: Psicología pedagógica de Klemm; Pedagogía sistemática por Flitner; dous tomos de Orientación profesional de Chleusebairquer; La Educación Cívica de Kerschensteiner; Psicotecnia de Giese; Anormalidades mentales de Stern; La escuela nueva de L. Filho; La Educación de la mujer de Mirguet.
Non se pode negar a boa intención da institución da que hoxe falamos poi tiña entre os propósitos divulgar a cultura entre o maxisterio e tamén crear un centro a xeito de Colexio para atender as súas demandas. Non sabemos ata cando estivo funcionando pero cremos que foi clausurada durante a Ditadura, pois tamén a Casa do Mestre de Pontevedra foi pechada en agosto de 1936.
(Elaboración propia a partir de diversas fontes e suxeita a publicarse no libro da Historia das mestras) (Foto: Avenida de Pontevedra, 1926. Fotografía de La Región. Nesta rúa localizaríase a Casa do Mestre)
(1)"La escuela normal del magisterio primario de Orense y la casa del pueblo", La Región, 14 de marzo de 1935. (2) "Por el hogar del maestro", La Región, 23 de febreiro de 1935, p. 3; (3) "Lo que va a ser La Casa del Maestro", La Región, 3 de maio de 1935, p. 4; (4) "La Casa del Maestro", La Región, 24 de abril de 1935,p. 6. Vid: "Visita de una comisión", La Región, 22 de febreiro de 1935, p. 3; La Región, 3, 7, 12, 19, 21, 26, 28 de marzo de 1935, 10, 11, 18, 25 de abril de 1935; 1 de maio de 1935: 23 de febreiro de 1936; 16 de maio de 1936; 6, 20 de xuño de 1936; 2 de xullo de 1936;
11 mayo 2022
MESTRAS INTEGRANTES DA ASOCIACIÓN DE MESTRES CATÓLICOS
Durante o primeiro terzo do século XX fóronse creando diversas asociacións do maxisterio, cada unha cos seus obxectivos e procedementos de actuación. As mestras fóronse incorporando paseniñamente a elas aínda que, como indica Consuelo Flecha, as docentes non eran proclives a organizarse pois a súa felicidade radicaba en ter unha escola onde exercer.Unhas asociacións gozaban de maior atractivo que outras para as mestras. Pero,sen dúbida, a Asociación Católica resultou ser a que máis metras chegou a integrar e, de feito, podemos dicir que esta asociación foi promovida polas mestras entre as que estaban María de las Candelas Iglesias Abella, María Cid López, Ascensión Seijo, Társila Seijo, Isabel Vázquez, Teresa Pereira, Antonia Fernández, Elvira Acevedo, Clotilde Tesouro, Marina Soto, María Teresa Amor, Josefa Acevedo, Elisa Fernández Pousa, Antolina Vila Puga, Remedios Sánchez Moura, Elvira Requejo, María Dolores Ríonegro, Julia Rey, Isabel Areán e María Nespereira Quevedo
(...) no es una asociación más sino que la están exigiendo imperiosas necesidades ideológicas...Los maestros que creen necesaria una neutralidad política y religiosa se agrupan en torno a las Asociaciones de este tipo. Los que creen deben unir sus esfuerzos societarios a aquellos que propugnan ideologías materialistas con su secuela de lucha violenta de clases, ¿Tienen también las suyas? ¿por qué los maestros católicos no hemos de crear una, que sea como en los otros campos, lazo de unión estrecha que aumente los afectos, hermane las diferencias, propugne mejoras económicas y aspire al perfeccionamiento profesional de sus miembros...? Un grupo de educadores orensanos, tras amplio campo de impresiones, ha llegado a la absoluta coincidencia de constituír la Asociación de maestros católicos y se dirige a todos cuantos sientan los mismos fervorosos ideales[1]
[1] “Nueva asociación de maestros”, La Zarpa (Orense) 12 julio 1935, p. 4
08 mayo 2022
MESTRAS INTEGRANTES DA ASOCIACIÓN PROVINCIAL DE MESTRES DE PRIMEIRA ENSINANZA EN 1899
No mes de xaneiro de 1899 constituíuse na provincia de Ourense a Asociación de Mestres de primeiro ensino cuxos principios e obxectivos, recollidos no primeiro Boletín de la Asociación Provincial de Primera Enseñanza, era a defensa dos intereses do maxisterio ourensán: “Por fin ha llegado la ocasión, que no dudamos en calificar de venturosa, en que el magisterio de la provincia de Orense tenga un periódico exclusivamente destinado a la defensa y fomento de sus intereses”[1]. Tamén demandaba unha lexislación en prol de mellorar a educación e a cultura da sociedade. Polo tanto, a asociación non procuraba en exclusividade a mellora social e profesional dos docentes, tamén solicitaba unha lexislación que servise para cambiar a situación educativa do momento e que situase á educación conforme aos tempos modernos. Non obstante, estas asociacións totalmente apolíticas non exercían unha presión contra as autoridades e eran, apenas, combativas.Desde o comezo da súa creación a Asociación Provincial comezou a recibir inscricións de docentes desde toda a provincia ourensá e as mestras chegaron a ser un 33% do total de asociados. A continuación preséntase a relación das primeiras mestras asociadas por Partidos Xudiciais:
Partido de Ourense | Pilar Pereira Elisa Lamas Veneranda Vieitez Josefa Fernández López Juana Alvarez López Generosa Ferrari Carolina Otero Amalia Vázquez Elisa Salgado Josefa Montero Solle Ramona Díaz Josefa Isaura Silva Francisca Yebra Conde |
Partido de Allariz | Purificación Pazo Prado María c. González Piñeiro María Josefa Álvarez Juana Otero Guede Amalia E. Oubiña Ramona Gómez Carmen Rodríguez Ramona Paradela Avelina Pérez Matilde Quintas María Álvarez Carmen González |
Partido de Bande | Consuelo Sayago |
Partido de Carballiño | Encarnación Quintela Francisca Cendón Socorro Garza |
Partido de Celanova | Faustina Pereira Emilia Alvarez Silva Mercedes Zancada |
Partido de Xinzo | María Burcet Romero Coral Fernández Jovita Casanova M.B. de Morgade |
Partido de Ribadavia | Jacoba Díaz Enriqueta Novoa María Dolores Díaz Carmen Martínez Amalia Ampudia |
Partido de Trives | Leonor Boscossi Julia Agromayor Carmen Lopez Fernández Adelaida Rodríguez Teresa Boente Ludovina López Avelina Moure |
Partido do Barco | Isabel Vázquez López Sofía Antolín Cano Josefa Navarro |
Partido de Viana do Bolo | Amable Estévez Leonisa Salgado Jovita Pavón Sánchez Luísa Álvarez |
Cabe salientar que as mestras comezaron a formar parte das directivas das diversas asociacións que foron xurdindo nos partidos xudiciais da provincia adquirindo un maior rango de responsabilidade e compromiso. Podían formar parte das direccións tanto mestres como mestras. Na recén creada Asociación de Mestres provincial estaban como vogais Josefa Fernández López e Amalia Vázquez[3]. Entre as primeiras asociacións comarcais que nomearon a mestras para formar parte das Xuntas de Goberno está a de Ribadavia que contaba con dúas mestras; a de Xinzo que na inauguración da Asociación o 14 de xuño de 1906 nomeou como vocais da directiva a Dona Adelaida E. Martínez e Dona Rosa Cuquejo[4] e logo figurou como Vicepresidenta Encarnación Pousa. No Partido de Ourense nomeouse tesoreira a Dona Antonia Fernández Quintela en 1934[5]. Na Asociación de Celanova, cando se procedeu a escoller unha nova directiva en 1935, nomeouse vogal a Dona Concepción del Caño mestra da graduada de nenas[6]. E na de Valdeorras estaban Sofía Antolín, Julia Fernández e Consuelo Hervella que asinaban as convocatorias de reunión periódicas[7]. Consuelo Hervella Nieto era e secretaria da Asociación de Valdeorras, de espírito activo. Participou nas xornadas culturais organizadas pola Asociación de Carballiño o 28 de agosto de 1912 e aproveitou a ocasión para facer unha crítica sobre a situación da escola primaria e describiu a precaria situación económica do maxisterio:“Sumaos a nosotros, compañeros en la desgracia, ayudad a los educadores de vuestros hijos” [8]. Non obstante, eran poucas as mestras que ocupaban os cargos directivos, pero de ningún xeito eran relegadas. Probablemente preferían participar máis como asociadas que como cargo representativo, pero este non se lles negaba. O que é algo a salientar, dando mostras de que o asociacionismo do maxisterio estaba nun plano de igualdade de xénero.
[1] Arquivo BCS (Arquivo da Deputación Provincial de Ourense), Boletín de la Asociación de Primera Enseñanza, nº 1, 15 de xuño de 1899, Caixa nº 7.
[2] Estes datos foron calculados mediante o Boletín do Maxisterio no que figura o listado de mestras que exercían na provincia en 1906 contabilizándose 275. Se temos en conta que en 1899 habería aproximadamente ese número de mestras podemos calcular a porcentaxe das asociadas. Vid: “Junta Provincial de Instrucción Pública, Boletín del Magisterio, 5 de setembro , 15 de setembro, 25 de setembro de 1906, e 5 de outubro de 1906.
[3] ASOCIACIÓN DE MESTRES DA PROVINCIA DE OURENSE, Reglamento de la Asociación del Magisterio de la provincia de Orense, Imprenta La Editorial, Ourense, 1897, p. 12.
[4] “Asociación de maestros del Partido de Ginzo”, Boletín del Magisterio, 15 de agosto de 1906, p. 2.
[5] La Zarpa : diario de los agrarios gallegos: Año XV Núm. 3995 - 3 enero 1934, p.1. Desta mestra sabemos que en 1909, recén aprobada a oposición, adxudícanlle a auxiliaría de Ourense e que en 1921 casa cun tenente do exército. Será unha mestra destacada no seu facer profesional recibindo o premio das mutualidades así como recoñecementos varios. Faleceu en Ourense no ano 1965.
[6] La Zarpa ,23 noviembre 1935, p.9.
[7] El Magisterio Español, nº 4200, 13 de decembro de 1913, p. 488.
[8] Boletín del Magisterio, 5 de setembro de 1912, p. 2.
04 mayo 2022
AS MESTRAS DE OURENSE INTEGRANTES DA LIGA DE MESTRES RURAIS
A Liga constituiuse para defender as aspiracións dos mestres e mestras que desempeñaban escolas de 650 e de 500 pesetas e desvinculáronse da Asociación Nacional pois dicían que esta non satisfacía as demandas propias dos mestres rurais.
Formaban parte da Liga os mestres e mestras auxiliares, propietarios ou interinos que desempeñaban o seu labor en poboacións menores de mil habitantes. Podían formar parte da Liga todos os docentes doutras categorías que demostraban interese polo maxisterio rural. Os integrante debían pagar de 0,25 a 1 peseta que eran destinados ás reunións, propaganda, xestións…Os membros tiñan dereito a participar en todas as votacións; formular propostas de reforma; reclamar consellos e apoio da Xunta Directiva cando foran atropelados os seus dereitos. Tiñan un boletín ou órgano a través do cal difundían as súas ideas e reivindicacións: La Educación. Órgano de la Liga "los amigos de la enseñanza".
Estaba organizada cunha directiva escollida por sufraxio directo. Os vogais desta Xunta tiñan que ser mestres de Escola pública con soldos de 650 pesetas ou menos. Os asociados cun soldo de 650 pesetas escollían un vogal da directiva da súa categoría e o mesmo farían os de menor categoría. A Xunta directiva xuntábase unha vez ao ano e cantas veces fose preciso. En Ourense conformáronse as respectivas directivas comarcais e entre elas figuraban dúas mestras:
O presidente era Don Hernán la Puerta e os vocais eran os Sres D. Basilio Carmona, polos mestres de Ourense.
Don Rafael Alonso polos de Ribadavia.
Dona Isabel Vázquez López, polos do Barco de Valdeorras.
Don Federico González polos de Verín.
Don Celedonio Prieto Palencia polos de Verín.
Don Arturo González polos de Celanova.
Don Cesáreo Donato Otero, polos de Bande.
Don Sadot Camaño, polos de Allariz.
Don Antonio Cal Martínez polos de Trives.
Dona Encarnación Pousa, polos de Carballiño.
Don Epifanio Alpizcueta polos de Xinzo
A prensa local deseguida se fixo eco da nova organización.
A los señores maestros y maestras orensanos.
Mis queridos compañeros: Como representante de la prensa profesional en esta provincia, recibí del infatigable propagandista y presidente de “La Liga Nacional de maestros rurales” don Hernan de la Puerta, el encargo de convocaros para la reunión que en esta ciudad ha de celebrarse el día 21 de este mes, a las once de la mañana, en uno de los salones de la Escuela graduada de niños.
Haciéndome intérprete de vuestras aspiraciones, entendí que no debía rehusar la honrosa Comisión que me encomendó el compañero Hernán de la Puerta, y en ese sentido la acepté, confiado en que vosotros, representados en su mayoría por las Asociaciones de Carballino, Ribadvia, Celanova, Orense, Allariz, Verín, Trives, Viana, Ginzo, Bande y los compañeros del Barco, respondereis a la invitación que por medio de la Prensa local se os dirige por el que siempre está atento a la defensa de vuestros intereses; además, es necesario demostrar publicamente el entusiasmo que entre vosotros ha despertado la nueva Asociación, única llamada a hacer respetar vuestros derechos, ya que los que tenían el alto deber de defenderos os han olvidado, preocupándose sólo de su bienestar.
Espero, pues, que tratándose, como se trata, de la defensa de los maestros rurales, os impondréis un sacrificio y asistiréis a la reunión que en ella deis una prueba de gratitud a vuestro entusiasta defensor, señor de la Puerta, que viene a esta capital con el solo objeto de recoger vuestras aspiraciones, para dar cuenta en ellas a la Junta directiva de la Liga Nacional de Maestros rurarles, a fin de que ésta gestione todo aquello a que tenéis perfecto derecho.
Esta invitación se hace extensiva a la prensa local y a todos los maestros de la región gallega que estén conformes con la Liga Nacional de maestros rurales.
Os saluda y anticipa gracias, vuestro compañero.
Pío Ramón y Ogea 2)
Don Pío R. Ogea convocou aos docentes nunha das escolas graduadas da capital ourensá reuníndose unha grande parte dos mestres para discutir as bases que debían servir de fundamento á Liga de Mestres rurais en Ourense. Na nosa provincia onde a rede escolar estaba moi atomizada non estaba de máis que se organizara esta asociación ad hoc para os mestres rurais, aínda que tamén é certo que na provincia se crearan as Asociacións comarcais de mestres de primeira ensinanza que tiñan moita actividade polo que a Liga non tivo moito percorrido. Ademais a Liga de Mestres rurais vai acabar fusionándose á Asociación Nacional de Mestres en 1912 como tamén o farán a Asociación Española de Pedagoxía e El Magisterio español, de tal xeito que a Asociación Nacional asume as responsabilidades e reivindicacións destas asociacións menores que se foran formando en pro das súas propias causas.
(1) Hernán de la Puerta, “Bases provisionales para constituír la Liga Nacional de Maestros rurales”, El magisterio español : Revista General de la Enseñanza: Epoca 4ª Año XLV Número 3568 - 1911 Marzo 23, p. 2-3.
(2)Ramón y Ogea, P, “Convocatoria”, La Región, 8 de agosto de 1911, p. 1.
01 mayo 2022
MESTRAS AFILIADAS Á ASOCIACIÓN DE TRABALLADORES DE ENSINANZA DE OURENSE (A.T.E.O)
Hoxe é bo día para lembrar a creación dunha Asociación do maxisterio ourensán que tiña a ilusión de modernizar o ensino e cambiar a sociedade para facela máis igualitaria.
A Asociación de traballadores de ensino de Ourense creouse o 31 de maio de 1931 e era unha asociación que avogou por unha ensinanza moderna, totalmente laica, e por un maxisterio profesional e ben formado nas novas pedagoxías activas. Apostaban por uns ideais de esquerda, manifestamente socialistas. O seu primeiro presidente foi Albino Núñez e, en 1932, o cargo pasaría a ser dempeñado polo mestre Luís Soto Fernández .Aínda que as mestras non eran moi proclives a formar parte das Asociacións de mestres, pois non adoitaban ser reivindicativas e se acomodaban ao rol dun maxisterio entregado e abnegado, si houbo casos de mestras que a comezo de século se inscribiron nas Asociacións de Mestres de primeira ensinanza (algunhas formaron parte das súas directivas), tamén na Liga de mestres rurais e, por suposto, na Asociación Católica que era a que máis mestras integraba. Mais a ATEO tiña un cariz diferente ás outras organizacións, pois se aquelas eran bastante neutras e actuaban con certa lenidade coa administración, a ATEO foi combativa e moi reivindicativa e, por suposto, moi comprometida. Por tal motivo é un fito importante que algunhas docentes se afiliaran a ATEO, aínda que só supuñan o 7 % do total de inscricións de docentes que viña sendo de 275, pois, como digo, escapaban do perfil tradicional e conservador das mulleres da época. As asembleas celebrábanas da Casa do Pobo situada na rúa do Progreso e alí debatían asuntos diversos sobre ensino, organización de certames pedagóxicos, cursiños, asistencia a Congresos, etc. Tamén contaban coa publicación Escuela de Trabajo (logo cambiarían o nome da revista a Escuela del Trabajo e logo ATEO) onde os militantes podían publicar sobre asuntos varios. Dita asociación integraríase tamén na FETE en 1933.
Elixio Núñez Muñoz |
José Reinoso Outomuro |
Ignacio Herrero Fuentes |
Máximo Montero García |
Adolfo Rodríguez Ansias |
Diosdado San Juan |
Amadeo López Bello |
Antonio Paz Conde |
Celso Vila Rodríguez |
José Sánchez Regalado |
Armando Pompillo Fernández Mazas |
Manuel Hidalgo Asoler |
Patricio Arce Sustilla |
Serafín Rodríguez Rodríguez |
José Camilo Soto Losada |
Ramón Arias Rodríguez |
José Pérez Levices |
María Delia Osorio Otero |
Rafael Alonso Rodríguez |
José Pérez Alonso |
María Bouzas |
Leopoldo López Teijeiro |
Luís Bazal Rodríguez |
Ramona Iglesias Novoa |
Argimiro Quintairos Baliñas |
Perfecto Ferreiro Prol |
Leonardo Darriba Conde |
Francisco Sierra Rodríguez |
Manuel Seijo Faílde |
Serafín Álvarez Fernández |
José R. Fernández Ojea |
Eugenio Álvarez López |
Albino Núñez Domínguez |
Anacleto Casas |
Isidoro Cid Rivo |
Juan Lacomba Guillete |
Luís Soto Fernández |
Avelino Batán Guerra |
Heriberto López Bello. |
Antonio Guzmán |
Ceferino Pérez Gorostiaga |
Germán Liberal Gimenez |
Juan Bautista García Araújo |
Enrique López Medina |
Ramón Barrio Feijóo |
Antonio Feijóo Martínez |
Manuel Paz Paz |
Carlos Vázquez Ramos |
Julio Castelao Bernárdez |
Santos Fernández Vidal |
Fernando Díaz Burgos |
Federico Daniel Darriba |
Manuel Luís Acuña |
Leopoldo Rodríguez Torres |
Abel Carbajales Gutierrez |
Antonio Gómez Buillón |
José Borrajo Franco |
Braulio Santos |
José Tarazona |
Antonio Feijóo Martínez |
Lisardo Mosquera Diéguez |
Manuel Rodríguez Iglesias |
Antonio Sánchez González |
Alonso Calviño Muñoa |
Sergio Fortes |
Digna Portabales Fernández |
Elías Salinas Carballás |
Arturo Martínez Nóvoa |
José Bernárdez Fernández |
Evaristo Suárez Alberte |
Pedro Toimil Ferrer |
Cesáreo Feijóo Soto |
Enrique Diéguez Méndez |
Elena Serrano Gándara |
Isidro Prieto |
Antonio Pérez |
Aurelio Tesouro Fernández |
Luís Canal Freire |
Vicente Pérez Frieiras |
Manuel García Pas |
José Chinchilla Baeza |
Gonzalo Polo Plata |
José Manuel Blanco Robleda |
Francisco Santalices Díaz |
Baltasar Vázquez Fernánez |
Mario Domínguez |
Emilio Lois Cerviño |
Manuel Vidal Portela |
José Murias Cantón |
Arturo Fernández |
Raimundo La Llana Guzmán |
José González Rodríguea |
Antonio Navarro |
Manuel Rubio Jaén |
Luis Toimil Ferrer |
Alejos Álvarez Nóvoa |
Ismael Luis Navarrete |
José Canal Freire |
Hermógenes Bouzas Vila |
Juan González López |
Francisco Torío Rodríguez |
Eugenio López Pereira |
Manuel Sueiro Iglesias |
Perfecto González Ferreiro |
Manuel Losada Sueiro |
Francisco Lorenzo Rodríguez |
Eloy Sobrino Villar |
Manuel Gómez Souto |
Aquilino Penedo Bernárdez |
José María Sousa |
Celso Baratta Ogea |
María Amparo González Pereira |
Fernando Álvarez Rodríguez |
Tomás Vila Fernández |
Julio Gómez Rodríguez |
Alfonso García Rojo |
Antonio Martínez Martínez |
Luís Acuña Núñez |
Manuel Llamas |
José Palma Palma |
Fernando del Río González |
Elisa Reigada |
José Manso Saborido |
Roberto Panero Fernández |
Manuel Cárdenas Menguado |
Manuel Polo Márquez |
Manuel González Álvarez |
Enrique Iglesias Delgado |
Marcelino Vázquez Rodríguez |
Agustín Pereira |
Cándido Vidal Bravo |
Sebastián López Santos |
Nabor Méndez Alberte |
Manuel Lorenzo Rodríguez |
Eladio Fernández Melón |
José Mora Bautista |
Juan A. Nogueira Fabello |
Benito Alonso |
Emilio Seco Carchena |
José Pena |
Enrique Castro Rodríguez |
Antonio Villagarcía |
Perfecto Gil Blanco |
Manuel Tejada Guerrero |
Ramón González López |
Manuel M. Vilarchao Romosanta |
César Ferreiro Vidal |
José Álvarez Rodríguez |
Eduardo López Otero |
José Gallego Pérez |
Antonio Iglesias Vázquez |
Carmen López Bello |
Elisa Fernández Rodríguez |
Joaquín Suárez Dopazo |
Manuel Nóvoa González |
María Cleofé Osorio Otero |
Ricardo Candel Yedo |
Miguel Fernández Carnero |
Eligio Álvarez Rodríguez |
Celso Gómez Dopazo |
Manuel Viso Fernández |
Manuel Vázquez Nóvoa |
Ramón Méndez Real |
José González Rodríguez |
Benito Álvarez Fernández |
Ricardo Penín Garrido |
Manuel María Álvarez |
Antonio Canido Rodríguez |
Pedro Gil Raiz |
Eliseo Enríquez Pérez |
Eladio Garrido Losada |
Lorenzo Vázquez Crespo |
Modesto Jaime Feijóo |
Luís Romero Hermida |
José Varela Pérez |
José Agustín Álvarez |
José Rivera Álvarez |
José Pardo Babarro |
Felisindo Gómez |
Emiliano Balsa Prieto |
Constantino Barros Arca |
Carmen Ferreiro Tizón |
Dorinda Mesa |
Ubaldo Gómez Rodríguez |
María Ángeles Barbosa |
Joaquín Méndez |
Pedro Rodríguez Ramos |
Delmiro Lorenzo Gómez |
Argemiro Gándara |
Aurelio Álvarez Gómez |
Francisco Álvarez Casares |
Eduardo Metxengo Pereira |
Atanasio Álvarez Losada |
Eduardo Santiago García |
Isolino Camba Casas |
Carlos Lamas |
Antonio Dopazo Fernández |
José Manuel Salgado |
Dosinda Pereira Yáñez |
Antonio Rodríguez Rodríguez |
Victorino Fernández Prieto |
Manuel González González |
Apolinar Rivas Castro |
José Rodríguez González |
Enrique García Dios |
Gustavo Martínez Rodríguez |
Guillermo Ramos San Millán |
Eladio Marcos Rodríguez |
Manuel Conde Álvarez |
José Benito Valeiras |
Eduardo Valvís |
José Ramón Campos |
Fernando Méndez Real |
Francisco González de la Encina |
Manuel Martín Paula |
Ambrosio Prada Vázquez |
Evaristo Outeiriño Gil |
Antonio Navarro Laso |
José Anta García |
Manuel González González |
Josefa Fernández Álvarez |
Manuel Prieto Salgado |
Ramón Rivero Hervella |
Augusto Tejada Salgado |
Secundino Mesa Villar |
Agustín Pereira Souto |
Cándido Araújo Vázquez |
Castor Álvarez |
Enríquez Santos García Rivas |
Alemundo Vidal García |
Herminio Fernández Rodríguez |
Eduardo Villot Canal |
Rafael Silva Seoane |
José Vázquez Ledo |
José Lorenzo Aviñoá |
Mariano Alemparte |
Jesús Severino Rodríguez |
José González Álvarez |
Castor Rivera Álvarez |
Antonio Sánchez Ruíz de la Canal |
Juan Penín |
José Freire Domínguez |
Félix Salgado del Moral |
Carlos Álvarez López |
Jacinto Zunzúnegui Freire |
Enriquez López Gutiérrez |
Concepción Docampo Salinas |
Manuel Mingot López |
José Sobreira Fernández |
Angel Martín Castaño |
Rufino Rodríguez Fernández |
Rafael Paradelo Alfonso |
Sebastián Vázquez Álvarez |
Antonio Fernández Vences |
Luís García Rech |
Cándido Pérez |
Dolores Casasnovas Cid |
Perfecto Rodríguez |
Agustín Salgado Pavón |
Luciano Cores |
Raúl González Gómez |
Francisco Martínez Pelayo |
Manuel Reinoso Outomuro |
José Luís Bouzas |
Manuel Quesada Vázquez |
Camilo Palmeira Fernández |
Álvaro Merino Pérez |
Carmen Fernández Lorenzo |
Sara Pellón Cibeira |
Sindo Núñez Muñoz |
Cándido Rodríguez Pazos |
Marcial Guede Pérez |
Ramón Fajella |
Abelardo Pato González |
Juan Ausin Nogueira |
|
Hipólito S.Luengo (era o director da ENLO, non estaba afiliado á ATEO
pero simpatizaba coa Asociación) |