Durante a guerra estivo sempre traballando no bando republicano e, acabada a contenda, decidiu quedar en España xunto ao seu marido. É entón cando as novas autoridades franquistas deciden iniciar contra ela un proceso de depuración que termina tachándoa de "vermella" e "ultraizquierdista".
'Esquerdista'
O informe completo, emitido o 25 de xaneiro de 1940, contiña nove acusacións sen fundamentos obxectivos e con acusacións de persoas anónimas que non podían ser refutadas por María Brey. "É unha esquerdista e nada cordial cos seus compañeiros", empeza este informe de depuración que recolle o testemuño, entre outros, do gobernador civil de Valencia: "Era notorio que era ultraesquerdista, tiña amizades íntimas cos vermellos e, mesmo, vivía en 'república de vermellos'".
Despois do proceso, María Brey é trasladada a Huelva ao peor destino de entón, unha biblioteca dunha delegación de Facenda. No 43 pide traslado para a Biblioteca das Cortes, pero a persecución xudicial non se detén. O seu posto é provisional e durará até 1961. Ese ano, cansa, xunto co seu marido, trasládanse a Nova York onde comezan a traballar para a Hispanic Society of America.
Deciden retornar a España, a pesar do seu expediente 'vermello' e de que en Estados Unidos podían gañar unha auténtica fortuna. De novo en Madrid, María Brey comeza a traballar de arquiveira na Fundación Lázaro Galdiano, unha insitución próxima ao Réxime.
Instalada en Madrid co seu marido inician unha tertulia na súa casa á que axiste o máis selecto da intelectualidade de entón: Manuel Azaña, María Moliner, Lázaro Carreter... Rodríguez Moñino morre en 1970. A partir de entón, a tertulia decrece e dedícase a ordenar e arquivar os seus libros. E é que María Brey Mariño, 'dona María' para toda unha xeración de bibliógrafos que hoxe son catedráticos e que frecuentaron a súa casa, chegou a almacenar xunto ao seu marido a maior biblioteca privada de España.
Dirixiu exposicións, congresos e reunións de investigación bibliotecaria, e publicou numerosos traballos. Traduciu autores franceses: a Lacroix, a Asselineau, a Uzanne; perseguiu a pista e os textos de escritores como a relixiosa Luisa de Carvajal, o cardeal García Hernández ou o sentido Juan Meléndez Valdés: colaborou nalgún catálogo de envergadura como o dos manuscritos poéticos españois de The Hispanic Society of America e puxo en castelán actual para moitos lectores o Libro de bo amor na súa querida colección de Odres Novos, que dirixiu con conciencia e entusiasmo. E ademais lía novelas policiacas e casou con Antonio Rodríguez-Moñino.
Alentou sempre a memoria do seu home, o seu recordo e a vixencia dos seus traballos e da súa forma de entender a literatura española; coidou dunha das bibliotecas mellor dotadas para comprender o noso pasado e defendeu, sempre co intelixente silencio da experiencia, unha maneira de ver os libros, os manuscritos e os papeis.
Tras a súa morte, en 1995, todos os fondos -máis de 17.000 obras, incluídos gravados de Durero e de Goya- pasaron aos fondos da Real Academia Española (RAE). Foi a súa gran contribución á cultura española a pesar de que seguiu sempre levando o sambenito de 'vermella'.
Vid: El País e El Mundo (Foto, El Mundo)
