Etiquetas

28 abril 2010

PEPA FERNÁNDEZ VALLÉS

Pepa Fernández naceu en Lérida en 1965 pero citámola neste blog porque a súa familia paterna era de Ourense. Foi a directora do programa "No es un día cualquiera" de RNE durante moitos anos e foi galardonada con moitos premios periodísticos. Tamén é profesora da Facultade de Comunicación da Universidade Ramon Llull. 

Desde setembro de 2019 é directora e presentadora de "Las mañanas de RNE - De pe a pa" que se emite de luns a venres. O seu discurso educado e distinguido fai que o programa sexa un referente para o periodismo, fora de estridencias e de espectáculos. Unha muller que sempre avogou pola fala ben falada e a escrita ben escrita de aí que sempre garde unha sección do programa para abordar o léxico e ás palabras. Un programa tranquilo, didáctico e de factura coidada.

Ela lembra a súa infancia en Ourense e di da cidade:

 “Durante mucho tiempo, los topónimos Galicia y Ourense fueron sinónimos para mí. Con ellos aludía a ese territorio mágico de la infancia donde se hallaban mis raíces y donde pasaba lo mejor de mi tiempo. Galicia-Ourense era una meta, un regalo, un privilegio y una recompensa. Mis abuelos, Agustina y Francisco vivían en A Loña. Desde allí subíamos a Oira, donde el agua fría del río resultaba una bendición en el siempre cálido verano ourensano. Había tantas cosas en Ourense que me resultaban fascinantes: unas fuentes enigmáticas de las que brotaba agua hirviendo, un Cristo inquietante al que le crecía el pelo, un puente majestuoso que había sobrevivido al paso de los siglos, ese río imponente que cruzaba en silencio la ciudad... y la piedra. La piedra ourensana tiene un color, un tacto y una energía muy singulares. Las tonalidades de las calles, las plazas, los edificios o las fuentes se transforman con las distintas luces del día. Es la representación simbólica de lo que cambia sin alterarse, de lo que, a pesar de los años nos resulta siempre nuevo. Pero, curiosamente , mi fascinación por Ourense se mantiene intacta y continúo considerando un regalo caminar por sus calles, sentarme en el Parque de San Lázaro, visitar la Catedral, contemplar el Miño, el baño en sus aguas termales... Con los años, he descubierto que Galicia es mucho más que Ourense, pero para mí Ourense sigue siendo un mundo entero. "

27 abril 2010

CAMILA TRULOCK BERTORINI

Naceu en Santiago (Corticela) o 23 de xuño de 1895 e era filla de Josefina Bertorine y Jones, natural de Iria, e Juan Trulock Glascott, natural de Londres e xerente de Ferrocarril The West. Foi propietario da primeira liña de ferrocarril entre Santiago e Vilagarcía de Arousa. 

A súa filla Camila estudou no Instituto Provincial da cidade. Realizou o exame de ingreso no ano 1905 cando tiña dez anos. 

Logo matriculouse en catro cursos pola opción libre preparándose para os exames co profesor Alejandro Cerecedo do Colexio León XIII da cidade conseguindo numerosos sobresalientes con premio en Lengua Castelá, Xeografía Xeral e Europa, Nocións de Aritmética e xeometría; Calibrafía, Xeografía de España, latín, Historia de España, Xeometría e Preceptiva e Composición. Dicían dela na prensa que cautivaba aos tribunais de exame polas brillantez coa que desenvolvía os temas.

(Fonte: Galicia Nueva, 16 de xuño de 1908)

Dª Camila Manuela Trulock Bertorini casou con D. Camilo Crisanto Cela Fernández, natural de Tui (pero a familia era oriúnda de Piñor de Cea) o 19 de marzo de 1915 e desa unión nacería Camilo José Cela e Jorge Cela Trulock. 

Camila faleceu en Madrid o 23 de xuño de 1975, tiña 79 anos.

Vid: AIOP, Expedientes académicos, cartapacios ordenados alfabeticamente, caixa 300-308.
Cid Galante, Rosa María, Muller e educación en Ourense (1900-1930) Tese de doutoramento inédita.

DEOGRACIAS VEGA VEGAS

Naceu o 22 de marzo de 1891 e era natural da Peroxa, filla de propietarios. Ingresa no Instituto Provincial no 1904 e matricúlase por libre. Realizou cinco cursos en convocatorias de xuño e setembro conseguindo unha nota media de notable. Non consta no expediente que solicitar certificado a outro centro polo que, talvez, decaera nos estudos.


Vid: AIOP, Expedientes académicos, cartapacios ordenados alfabeticamente, caixa 309/2-32.
Cid Galante, Rosa María, Muller e educación en Ourense (1900-1930), Tese de doutoramento inédita.
Benso Calvo, Carmen e Cid Galante, Rosa María, "A participación das mulleres ourensás no ensino secundario" en Sarmiento, nº 10, 2006, pp. 147-185. Benso Calvo, Carmen e Cid Galante, Rosa María, " Los expedientes de las estudiantes de bachillerato: Una fuente básica para el estudio del alumnado femenino de los Institutos. Ourense como ejemplo" en Historia de la Educación, Revista Interuniversitaria, 2007, pp. 437-470.

VICENTA LAMAS BARREIRO

Naceu o 5 de marzo de 1893 en Ourense o seu pai era carpinteiro. Foi a primeira muller que se inscribiu a comezos de século de forma oficial no Instituto Provincial onde fixo o exame de ingreso o 21 de setembro de 1904 cando tiña dez anos. 

Matriculouse simplemente nun curso e tan só en catro disciplinas: Lingua Castelá, Xeografía Xeral de Europa, Nocións de Aritmética e Xeometría e Caligrafía, e pese aos éxitos académicos conseguidos, non continuou os estudos.

Casou con Francisco Pérez y Pérez, un prestixioso comerciante de Bos Aires. O matrimonio residía en Arxentina pero acudía a Galicia facendo estancia en Vigo e Mondariz. Logo regresaban a Arxentina embarcándose no barco de vapor Zeelandia.

Pode ser que fora irmá do pintor Francisco Lamas Barreiro e familar do galeguista Cesar Oxea Lamas Barreiro


Vid: Cid Galante, Rosa María., Muller e educación en Ourense (1900-1930) Tese de doutoramento inédita.
Benso Calvo, Carmen e Cid Galante, Rosa María, "A participación das mulleres ourensás no ensino secundario" en Sarmiento, nº 10, 2006, pp. 147-185. Benso Calvo, Carmen e Cid Galante, Rosa María, " Los expedientes de las estudiantes de bachillerato: Una fuente básica para el estudio del alumnado femenino de los Institutos. Ourense como ejemplo" en Historia de la Educación, Revista Interuniversitaria, 2007, pp. 437-470.

26 abril 2010

BEGOÑA MUÑOZ

Begoña Muñoz Saa naceu en Barakaldo en 1961. Licenciouse en Filoloxía Hispánica na Universidade de Santiago; profesora no Instituto Otero Pedrayo e muller especialmente relevante no teatro galego.
Se falamos de Begoña Muñoz falamos de teatro, dramaturxia, arte, poesía e docencia. Mais, sen dúbida, quedarán moitas máis facetas que destacar desta muller forte e sensible.
Naceu en Barakaldo en 1961 pero na adolescencia veu a Ourense e estudou o bacharelato no Instituto Otero Pedrayo. O centro que tanto quería Begoña e ao que volvería como docente. Ao rematar o bacharelato marchou para Santiago a estudar a carreira de Filoloxía Hispánica, unha titulación perfecta para unha muller que amaba o mundo das letras, a literatura, os libros, as historias e o teatro.
Rematou a carreira en 1985 e comezou a súa andaina como docente primeiro no Colexio Cardenal Cisneros e logo xa no IES Otero Pedrayo. A docencia sería unha das facetas onde destacou enormemente pola súa enorme vocación pois como ela dicía: “A min encántame dar clases, gústame mogollón porque me parece un privilexio. Non noto que pasa a idade por min, porque vós tedes 16 anos sempre, e aínda que se vai distanciando a idade do alumnado e a miña eu non o noto, a min dáme a sensación de que estou na plena xuventude sempre”[1]. Isto foi o que dixo nunha entrevista que lle fixo o alumnado do IES Lagoa de Antela de Xinzo cando a invitaron a dar unha charla sobre “O feito teatral”. Así pois, Begoña viviu a súa vida con plena pedagoxía tanto no instituto como no teatro. A fortaleza de Begoña era ensinar, pero ensinar con conciencia e con paixón e con compromiso.
No instituto impartía clases de Lingua Galega e Literatura e sempre procurou inculcar ao seu alumnado a igualdade entre homes e mulleres e que as súas alumnas se sentisen orgullosas de seren mulleres. Para iso organizaba e propiciaba actividades para as datas significativas das reivindicacións femininas como eran o Día da Muller Traballadora e o Día contra a violencia de xénero[2].
A súa capacidade para transmitir e tamén a experiencia docente fixeron que fose chamada para impartir cursos aos docentes nos Centros de Formación do Profesorado e publicase cos seus compañeiros María Xesús Sarmiento e Serafín Alonso interesantes libros baseados nos seus métodos docentes como o titulado Claro e seguido. Un enfoque comunicativo na didáctica da lingua, formado por catro volumes nos que se desenvolven técnicas de comprensión e expresión oral e escrita. Un libro que propiciaba a aprendizaxe práctica e significativa.
Era unha muller en continua formación. A súa inquedanza por perfeccionarse facía que participase en numerosos encontros e xornadas para docentes onde podía compartir as súas experiencias e aprender dos demais. Asistía a cursos relacionados coa lingua e literatura e tamén sobre temas de xénero e sobre a muller xa que Begoña estaba moi sensibilizada coa problemática das mulleres.
Pero Begoña, a máis de todo, era unha devota do teatro. Comezou traballando o teatro dentro das propias aulas emprengánoo nas súas clases para desenvolver algún tema. De aí, dá outro paso máis, propoñer ao Instituto Otero Pedrayo que se crease a materia de iniciación ao Teatro. Entón é cando Begoña comezou a adaptar textos complexos e clásicos para seren representados no ámbito escolar. Ela aproveitaba o teatro para abordar temas transversais sobre a problemática das mulleres, sobre as drogas, sobre os recluídos nos cárceres, etc. Títulos como “Sidamanía”; “Casa con ruídos” “Xuventude, divino tesouro” foron algúns dos textos redactados. Tiña un bo método de traballo e a materia comezou a ter un gran número de matrículas pois traballaban a expresión corporal, a vocalización e facían montaxes teatrais para as conmemoracións que facía o Centro, tamén facían performances e outras actividades ligadas á interpretación como contacontos, recitativos, etc. Dicía ela: “Os tres primeiros meses, ata decembro, facemos traballo de cohesión de grupo, poñemos un pouco a ton a voz, a expresión corporal, traballamos movemento en escena, sentimentos, etc; logo participamos en todas as conmemoracións do centro, por exemplo, o Día da Muller Traballadora, o Día da Paz, e aproveitamos o grupo de teatro para facer performances, ou para desenvolver accións ou para animar un pouco o centro, e logo despois, se nos dá tempo, facemos algo: contacontos, recitado de poesía, pequenas escenas de teatro...”[3]
A súa colaboración co Grupo Sarabela foi moi estreita. Entra en contacto coa agrupación por Fernando Dacosta, alumno do centro e integrante do grupo Sarabela e tamén cando unha das representantes do grupo foi dar un cursiño de teatro para o profesorado[4]. Moitas foron as obras que adaptou para a sobranceira compañía e ademais traducidas ao galego pois como ela dicía: “Penso que é algo necesario, porque un dos síntomas de normalización dunha lingua é poder ler no teu idioma obras escritas noutros”[5]. Obras de vangarda e transgresoras e de textos complexos na que os intérpretes demostraban as súas grandes facetas intepretativas: “Madame de Sade” de Mishima; “As sillas” de Eugêne Ionesco, unha obra que para ela era especial pois trata da incomunicación e ademais quixo darlle aos personaxes un carácter galego. Dita adaptación mereceu o premio Compostela. Outras obras adaptadas como “Tâlem” de Belbel; “Romance de Micomicón e Adhelala” de Blanco Amor...foron adaptadas por Begoña para seren interpretadas e resultaron ser un grande éxito. O feito de querer facer chegar ao público obras de autores galegos de inconmesurable relevancia fixo que Begoña tamén versionara para seren representadas por Sarabela, “A Esmorga” de Blanco Amor e ”O lapis do carpinteiro” de Manuel Rivas. A máis disto, tamén escribiu con Anxeles Cuña, a directora de Sarabela, Xose Carlos Couceiro e Fernando Dacosta as obras Afeccion, Tics e Os sonos de Cain. Para Begoña as adaptación debían pasar “desapercibidas”, é dicir, debían respectar moito ao seu autor e que semelle ter sido escrito en galego.
O bo facer de Begoña fixo que compaxinara a vida familiar, con tres fillos, co labor docente máis a súa dedicación ao teatro. Ser unha muller inquedda, rigorosa no profesional e con tal afán de traballo fixo que se fose gañando recoñecemento da xente e a reclamasen para diferentes eventos e actividades relacionadas coa cultura. Por exemplo, colaborou co Concello de Trives para quen levou a cabo o proxecto da calzada romana para o turismo da zona; tamén colaborou con Marcos Valcárcel quen lle encargou o estudo do volume de teatro de Xabier Prado Lameiro do que destacou Begoña a agudeza e o humor galego do autor; e tamén colaborou co Centro Dramático Galego para quen adaptou Leoncio e Helena de Büchner.
É unha evidencia que Begoña Muñoz tiña unha condición especial para desenvolver múltiples tarefas e facetas. Contribuiu notablemente á cultura ourensá e foi, tamén, unha ávida investigadora do teatro publicando interesantes libros nos que se afonda nas tramas dramáticas. Destamos os títulos “A modo de fado”; “Farsa para títeres “e os dedicados ao mito de Medea.
Outra inquedanza de Begoña foi a defensa da muller e, neste senso, revisaba en clave feminina textos teatrais convertindo aos protagonistas masculinos en protagonistas femininas, tal así que o personaxe de Segismundo da obra de La Vida es sueño de Calderón de la Barca que foi transformado en Segismunda unha muller que será o eixe temático da obra adaptada por Begoña e que evolucionará, tal como Segismundo, desde a vinganza, pasando pola crueldade ata aparecer resgos de humanidade e lograr vencer ao seu destino. Pero ademais organizaou recitais de poesía con importantes poetisas como Chus Pato, Yolanda Castaño, Maria Lado, entre outras nos que se facía unha contundente denuncia á violencia contra as mulleres; performances, lecturas públicas como o Monólogo dunha muller maltratada de grande éxito cando se leu na Alameda, relatorios...etc nos que a temática era o alegato feminino, o alegato das mulleres[6].
Todo este legado que nos deixou Begoña foi recoñecido de xeito unánime por toda a sociedade. Tivo numerosos premios: O Compostela de Teatro en 1990 pola adaptación de Madame de Sade e en 1992 pola adaptación de As Sillas. Premio polo mellor texto por Tics no Festival Internacional de Teatro para la infancia y la juventud de Xixón. E algo inédito, tres Premios María Casares por O lapis do Carpinteiro; A Esmorga e Sexismunda. No ámbito escolar tivo o Premio á mellor dirección na Mostra de Teatro Escolar de Centros de Secundaria.
Begoña Muñoz Saa foise demasiado pronto un 17 de abril de 2010 con 48 anos; e, seguro, que quedaron proxectos por facer pois o seu talento era un sin parar. Deixou unha importante pegada no seu alumnado que aprenderían a lección de traballar polo teatro e pola muller.


REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICA

Dossier Begoña Muñoz Saa, Xunta de Galicia, Centros-edu.xunta.es


[1] O IES Lagoa de Antela invitou a Begoña Muñoz a dar unha charla sobre o teatro e o alumnado de 4º ESO aproveitou para facerlle unha entrevista moi interesante da que extraeremos algúns fragmentos pois deixa entrever con claridade a paixón de Begoña pola docencia e o teatro. http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslagoaantela/node/200 consultado o 27 de marzo de 2020.
[2] “En conmemoración de la mujer”, La Voz de Galicia, 8 de marzo de 1997; La Región, 26 de novembro de 2005.
[3] Extraído da entrevista anteriormente citada.
[4] “Hai que saber pasar desapercibida”, La Región, 24 de decembro de 1995.
[5] idem
[6] “Mujeres contra el alfabeto de la sumisión”, La Región, 26 de novembro de 2007.

20 abril 2010

NIEVES FERNÁNDEZ CRUZ

Naceu o 16 de marzo de 1892 en O Barco de Valdeorras. Ingresa na Facultade de Medicina para realizar estudos de matrona no curso 1914-15 cando contaba con 22 anos. Estuda por libre e consegue un brillante expediente. 

Para a  regulación dos estudos de matrona ditouse a Real cédula o 10 de decembro de 1828, e de forma máis exhaustiva, a do 21 de novembro de 1861 onde se regulou o ensino de practicantes e matronas. 

Para realizar esta especialidade requiríanse unha serie de condicións: ter cumpridos 20 anos, ser casada ou viúva, ter cursado a primeira ensinanza elemental completa e ter aprobado as disciplinas seguintes: obstetricia, fenómenos do parto e sobreparto naturais e os laboriosos, regras para asistir ás parturientes e paridas e aos nenos, primeiros e urxentes auxilios e maneira de administrar auga. 

Os estudos e prácticas efectuaríanse a porta pechada e en horas distintas dos practicantes. Dita sección autorizouse en Madrid, Barcelona, Granada, Santiago, Sevilla, Valencia e Valladolid. O RD de 10 de agosto de 1904 no seu artigo 13 dicía que para facer a inscrición no primeiro curso de matronas esixíanse estes requisitos: primeiro, ser maior de idade; segundo, certificado de aprobación nunha Escola Normal de mestras, da ensinanza primaria superior; terceiro, autorización do home se fora casada.


Vid: Cid Galante, Rosa María, Muller e educación en Ourense (1900-1930), Tese de Doutoramento inédita; ORTIZ GÓMEZ, Teresa, “De matrona a matrona: Francisca Iracheta y la divulgación de la ciencia obstétrica en España en 1870”, en Arenal, nº 1, vol. 6, pp. 183-195.

06 abril 2010

LORENA RODRÍGUEZ


Deseñadora de moda que naceu en Ourense no seo dunha familia de artistas, o seu pai director escénico e a súa nai deseñadora de moda. Descendente de varias xeracións dedicadas ao mundo escénico. Estudou patronaxe e deseño de moda na Coruña e impartiu clases nos talleres de Roberto Verino. Recibiu importantes premios e é asidua na Pasarela Cibeles.

05 abril 2010

JULIA AGUIAR


Julia Aguiar, naceu en Villar de Barrio, Ourense, é irmá franciscana da Congregación Divina Pastora, desde o día 12 de xuño de 1965 día que fixo a súa incorporación en Pontevedra e moi pronto marchou a Venezuela, onde viviu a súa primeira experiencia de misión ata 1971. Despois de estar uns anos en España dedicados fundamentalmente á formación relixiosa e aos estudos de enfermaría, saíu para Benin o 12 de outubro de 1976. A primeira comunidade e hospital no país, estivo en Dogbó, onde permaneceu Julia até 1983 en que se pechou este e trasladáronse as irmás a Zagnanado, comunidade da que forma parte nestes momentos. Alí, como directora do Centro Sanitario e Nutricional atende, xunto coas demais irmás e persoal sanitario a toda clase de enfermos que acoden con moitas carencias e necesidades. Pero sobre todo operando aos afectados pola Úlcera de Buruli, unha enfermidade da pel provocada por un vacilo da familia da lepra, para a que non hai apenas tratamento farmacolóxico e que afecta especialmente a nenos e adolescentes. Ela, cos seus estudos de enfermaría, converteuse en cirurxiá experta, como ela mesma di: “sobre a marcha, vinme obrigada a iso, para aliviar o sufrimento dos máis pobres e enfermos” Tan experta que médicos de varios países acoden a ela para “aprender” e estudar sobre esta enfermidade. Agora, unha universidade europea, a de Nápoles, recoñece o seu traballo e a súa “sabedoría” non adquirida nos libros e as aulas da universidade, senón na vida e o contacto fraterno e sanador con tantos enfermos e concédelle o Títuto de Doutora Honoris Causa. http://www.domund.org/OMP/actualidad/ArchivoNoticias/2009/09septiembre/28092009.htm

02 abril 2010

PINO DÍAZ


Ximnasta rítmica ourensá. Unha das mellores ximnastas españolas que comezou dende moi nova, aos oito anos de idade. Obtivo numerosos éxitos e retirouse cando tiña 16 anos de idade. Na actualidade ten publicado interesantes estudos sobre o deporte e a ximnasia rítmica. Entrenadora e Xuíza Nacional de Gimnasia Rítmica, Psicóloga e Profesora Titular da Universidade de Vigo.
Vid: Historia en cuatro tiempos. La Región. Foto: La Región.

01 abril 2010

PAQUITA ALCARAZ


Muller de Julio Prieto Nespereira. Foi unha actriz de éxito en España e falece de forma prematura o 3 de outubro de 1933.
Vid: Historia en cuatro tiempos. La Región.

Na seguinte imaxe aparece un eloxio na prensa cando esta actriz faleceu.

La Zarpa, 7 de novembro de 1933

MARGARITA ASTRAY REGUERA


Escritora nacida en Ourense en 1885. Recibiu unha educación moi refinada por parte da súa familia en música e literatura. Casou aos 18 anos cun enxeñeiro de camiños pero enviuvou pronto quedando cun fillo e serios problemas económicos que tratou de solucionar dando concertos en Francia, Italia, Suiza, Inglaterra e Portugal, fixando a súa residencia en París ata 1916, ano no que regresa a España. Aquí dedícase exclusivamente á literatura e a colaboracións literarias en diversos periódicos tanto españois como franceses, tamén americanos. En 1921 funda o folletín "Ideales" que inaugura cun conto seu "Por que no supo reír". Conta con obras de teatro tituladas "Alma de mujer" e "Santiña". En 1922 estrena en Madrid a obra "Otro beso" que tivo un grande éxito. Falece en Madrid polo 14 de abril de 1936 e deixa viúvo a Enrique Loup.
Vid: Historia en cuatro tiempos. La Región
ABC, Hemeroteca.

BLANQUITA GÓMEZ DEL VALLE

Blanca Gómez del Valle, filla de emigrantes ourensás, nace en Cuba. Tivo unha vida marcada polos falecementos da súa familia que eran comunistas. Foille requisada toda propiedade por "rojos". En 1939 casou co pintor Prego de Oliver. 
A prensa local facía alusión a Blanca Gómez da seguinte forma:

 " La joven Blanquita Gómez del Valle que en 1933 participaba en uno de los muchos concursos de belleza que se celebraban ese año en España, tenía 18 años y hacía sólo tres que había regresado de Cuba donde nació y donde su padre, emigrante orensano, hizo fortuna con una cadena de carnicerías. A Blanquita sólo le quedaban tres años de vida feliz y despreocupada con una madre culta y moderna y unos hermanos activistas y cultos.
En 1936 su madre María del Valle, su hermano Manolo, comunista, poeta, periodista y miembro de ‘La Barraca’ y su otro hermano Ricardo, serían asesinados, siendo Manolo el primer asesinado en Orense. Antes otro hermano pequeño había muerto en accidente.Blanquita se queda viviendo con su hermano Ernesto y sus hermanas desprovistos de toda propiedad, que les fueron requisadas por ‘rojos’, y comienza su trágica vida. En 1939 se casa con Manuel Prego de Oliver, maestro represaliado también por el delito de ser crítico con la Iglesia y con el cura de su pueblo en particular. Empujado por Blanca dejaría el Ejército para dedicarse a la pintura como profesional cuando ya tenían dos de los seis hijos del matrimonio a los que Blanca educaría sin trasmitirles el menor odio o resentimiento hacia los asesinos de su familia. Blanca compartía las penurias de vivir con un artista hasta que éste consigue hacerse un nombre. En 1999, viuda ya desde hacia unos años, Blanca muere a los 85 años tan guapa, o incluso más, que en sus años jóvenes aunque sin perder un toque de tristeza en la mirada del que -según sus hijas Laura y Margarita- no consiguió deshacerse nunca". 

Vid: La historia en cuatro tiempos, La Región.