MESTRAS AFILIADAS Á ASOCIACIÓN DE TRABALLADORES DE ENSINANZA DE OURENSE (A.T.E.O)

Hoxe é bo día para lembrar a creación dunha Asociación do maxisterio ourensán que tiña a ilusión de modernizar o ensino e cambiar a sociedade para facela máis igualitaria.

A Asociación de traballadores de ensino de Ourense creouse o 31 de maio de 1931 e era unha asociación que avogou por unha ensinanza moderna, totalmente laica, e por un maxisterio profesional e ben formado nas novas pedagoxías activas. Apostaban por uns ideais de esquerda, manifestamente socialistas. O seu primeiro presidente foi Albino Núñez e, en 1932, o cargo pasaría a ser dempeñado polo mestre Luís Soto Fernández .

Aínda que as mestras non eran moi proclives a formar parte das Asociacións de mestres, pois non adoitaban ser reivindicativas e se acomodaban ao rol dun maxisterio entregado e abnegado, si houbo casos de mestras que a comezo de século se inscribiron nas Asociacións de Mestres de primeira ensinanza (algunhas formaron parte das súas directivas), tamén na Liga de mestres rurais e, por suposto, na Asociación Católica que era a que máis mestras integraba. Mais a ATEO tiña un cariz diferente ás outras organizacións, pois se aquelas eran bastante neutras e actuaban con certa lenidade coa administración, a ATEO foi combativa e moi reivindicativa e, por suposto, moi comprometida. Por tal motivo é un fito importante que algunhas docentes se afiliaran a ATEO, aínda que só supuñan o 7 % do total de inscricións de docentes que viña sendo de 275, pois, como digo, escapaban do perfil tradicional e conservador das mulleres da época. As asembleas celebrábanas da Casa do Pobo situada na rúa do Progreso e alí debatían asuntos diversos sobre ensino, organización de certames pedagóxicos, cursiños, asistencia a Congresos, etc. Tamén contaban coa publicación Escuela de Trabajo (logo cambiarían o nome da revista a Escuela del Trabajo e logo ATEO) onde os militantes podían publicar sobre asuntos varios. Dita asociación integraríase tamén na FETE en 1933.

(Fonte: Proxecto da Casa do Pobo de Ourense, Acción Socialista, 26 de setembro de 1914.)

Eu quixera resaltar nesta entrada o nome de todos os integrantes da ATEO, mestres e mestras, que tiveron a ilusión non só de cambiar a escola, senón tamén de cambiar a sociedade. Todos eles, van sufrir a represión franquista e van ser depurados. De inmediato, o 4 de agosto de 1936, recentemente comezada a guerra, ditouse un edito da Comandancia militar a cargo do teniente Luís Soto Rodríguez co listado dos integrantes de ATEO condenándoos e acusándoos de socialistas, comunistas e prosoviéticos e indicando a sanción que se lles impuña a cada afiliado e afiliada. Por resumir: os que foran cargos directivos foron apartados do ensino e dados de baixa no escalfón (un total de 20);  e os demais membros, uns foron inhabilitados ou tamén apartados do ensino; outros desterrados fóra da provincia por dous ou cinco anos, segundo o caso,conlevando tamén a  perda e emprego e soldo temporalmente;  outros foron desterrados dentro da provincia a pobos moi afastados con prohibición de pedir vacante durante un período de dous a cinco anos e con suspensión de soldo e emprego; e logo ao resto dos integrantes foron suspendidos de emprego e soldo por un período de tres meses.

En canto ás afiliadas á ATEO en 1936 a sanción imposta foi:

María Bouzas Pérez, era membro da directiva e  foi separada do ensino e baixa no escalafón.

Delia Osorio Otero, era membro da directiva e foi separada do ensino e baixa no escalafón.

Carmen López Bello, era membro da directiva e foi separada do ensino e baixa no escalafón.

Cleofé Osorio Otero, foi separada do ensino e baixa no escalafón.

Elisa Reigada Pérez foi suspendida de emprego e soldo por dous anos e traslado forzoso fóra da provincia. Foi destinada á Valvonilla na provincia de Burgos.

Carmen Ferreiro Tizón, foi suspendida de emprego e soldo por dous anos e traslado forzoso fóra da provincia. Foi destinada ao pobo de San Martín de las Ollas, provincia de Burgos.

Digna Portabales Fernández foi suspendida de emprego e soldo por tres meses e traslado dentro da provincia. Foi trasladada ao pobo de Reigada en Manzaneda.

Dosinda Pereira Yañez foi sancionada con traslado forzoso dentro da provincia por un período de dous anos. Foi destinada á escola de Barcia, en Melón.

Dolores Casasnovas Cid foi suspendida de emprego e soldo por seis meses.

Elisa Fernández Rodríguez, foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Dorinda Mesa Villar, foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

María Ángeles Barbosa Rodríguez,foi suspendida de emprego e soldo por tres meses e logo enviada á escola de A Veiga por un período de dous anos e inhabilitada para exercer cargos directivos.

Josefa Fernández Álvarez foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Concepción Docampo Salinas, foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Sara Pellón Cibeira foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Ramona Iglesias Novoa foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Elena Serrano Gándara foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

María Amparo González Pereira foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

Carmen Fernández Lorenzo foi suspendida de emprego e soldo por tres meses.

(Sobre a traxectoria de todas elas estou elaborando un libro con vistas a publicarse e que leva por título "As mestras da ATEO, no compromiso de ensinar e reivindicar".)

Na memoria da nosa historia escolar están:

Elixio Núñez Muñoz	José Reinoso Outomuro
Ignacio Herrero Fuentes	Máximo Montero García
Adolfo Rodríguez Ansias	Diosdado San Juan
Amadeo López Bello	Antonio Paz Conde
Celso Vila Rodríguez	José Sánchez Regalado
Armando Pompillo Fernández Mazas	Manuel Hidalgo Asoler
Patricio Arce Sustilla	Serafín Rodríguez Rodríguez
José Camilo Soto Losada	Ramón Arias Rodríguez
José Pérez Levices	María Delia Osorio Otero
Rafael Alonso Rodríguez	José Pérez Alonso
María Bouzas	Leopoldo López Teijeiro
Luís Bazal Rodríguez	Ramona Iglesias Novoa
Argimiro Quintairos Baliñas	Perfecto Ferreiro Prol
Leonardo Darriba Conde	Francisco Sierra Rodríguez
Manuel Seijo Faílde	Serafín Álvarez Fernández
José R. Fernández Ojea	Eugenio Álvarez López
Albino Núñez Domínguez	Anacleto Casas
Isidoro Cid Rivo	Juan Lacomba Guillete
Luís Soto Fernández	Avelino Batán Guerra
Heriberto López Bello.	Antonio Guzmán
Ceferino Pérez Gorostiaga	Germán Liberal Gimenez
Juan Bautista García Araújo	Enrique López Medina
Ramón Barrio Feijóo	Antonio Feijóo Martínez
Manuel Paz Paz	Carlos Vázquez Ramos
Julio Castelao Bernárdez	Santos Fernández Vidal
Fernando Díaz Burgos	Federico Daniel Darriba
Manuel Luís Acuña	Leopoldo Rodríguez Torres
Abel Carbajales Gutierrez	Antonio Gómez Buillón
José Borrajo Franco	Braulio Santos
José Tarazona	Antonio Feijóo Martínez
Lisardo Mosquera Diéguez	Manuel Rodríguez Iglesias
Antonio Sánchez González	Alonso Calviño Muñoa
Sergio Fortes	Digna Portabales Fernández
Elías Salinas Carballás	Arturo Martínez Nóvoa
José Bernárdez Fernández	Evaristo Suárez Alberte
Pedro Toimil Ferrer	Cesáreo Feijóo Soto
Enrique Diéguez Méndez	Elena Serrano Gándara
Isidro Prieto	Antonio Pérez
Aurelio Tesouro Fernández	Luís Canal Freire
Vicente Pérez Frieiras	Manuel García Pas
José Chinchilla Baeza	Gonzalo Polo Plata
José Manuel Blanco Robleda	Francisco Santalices Díaz
Baltasar Vázquez Fernánez	Mario Domínguez
Emilio Lois Cerviño	Manuel Vidal Portela
José Murias Cantón	Arturo Fernández
Raimundo La Llana Guzmán	José González Rodríguea
Antonio Navarro	Manuel Rubio Jaén
Luis Toimil Ferrer	Alejos Álvarez Nóvoa
Ismael Luis Navarrete	José Canal Freire
Hermógenes Bouzas Vila	Juan González López
Francisco Torío Rodríguez	Eugenio López Pereira
Manuel Sueiro Iglesias	Perfecto González Ferreiro
Manuel Losada Sueiro	Francisco Lorenzo Rodríguez
Eloy Sobrino Villar	Manuel Gómez Souto
Aquilino Penedo Bernárdez	José María Sousa
Celso Baratta Ogea	María Amparo González Pereira
Fernando Álvarez Rodríguez	Tomás Vila Fernández
Julio Gómez Rodríguez	Alfonso García Rojo
Antonio Martínez Martínez	Luís Acuña Núñez
Manuel Llamas	José Palma Palma
Fernando del Río González	Elisa Reigada
José Manso Saborido	Roberto Panero Fernández
Manuel Cárdenas Menguado	Manuel Polo Márquez
Manuel González Álvarez	Enrique Iglesias Delgado
Marcelino Vázquez Rodríguez	Agustín Pereira
Cándido Vidal Bravo	Sebastián López Santos
Nabor Méndez Alberte	Manuel Lorenzo Rodríguez
Eladio Fernández Melón	José Mora Bautista
Juan A. Nogueira Fabello	Benito Alonso
Emilio Seco Carchena	José Pena
Enrique Castro Rodríguez	Antonio Villagarcía
Perfecto Gil Blanco	Manuel Tejada Guerrero
Ramón González López	Manuel M. Vilarchao Romosanta
César Ferreiro Vidal	José Álvarez Rodríguez
Eduardo López Otero	José Gallego Pérez
Antonio Iglesias Vázquez	Carmen López Bello
Elisa Fernández Rodríguez	Joaquín Suárez Dopazo
Manuel Nóvoa González	María Cleofé Osorio Otero
Ricardo Candel Yedo	Miguel Fernández Carnero
Eligio Álvarez Rodríguez	Celso Gómez Dopazo
Manuel Viso Fernández	Manuel Vázquez Nóvoa
Ramón Méndez Real	José González Rodríguez
Benito Álvarez Fernández	Ricardo Penín Garrido
Manuel María Álvarez	Antonio Canido Rodríguez
Pedro Gil Raiz	Eliseo Enríquez Pérez
Eladio Garrido Losada	Lorenzo Vázquez Crespo
Modesto Jaime Feijóo	Luís Romero Hermida
José Varela Pérez	José Agustín Álvarez
José Rivera Álvarez	José Pardo Babarro
Felisindo Gómez	Emiliano Balsa Prieto
Constantino Barros Arca	Carmen Ferreiro Tizón
Dorinda Mesa	Ubaldo Gómez Rodríguez
María Ángeles Barbosa	Joaquín Méndez
Pedro Rodríguez Ramos	Delmiro Lorenzo Gómez
Argemiro Gándara	Aurelio Álvarez Gómez
Francisco Álvarez Casares	Eduardo Metxengo Pereira
Atanasio Álvarez Losada	Eduardo Santiago García
Isolino Camba Casas	Carlos Lamas
Antonio Dopazo Fernández	José Manuel Salgado
Dosinda Pereira Yáñez	Antonio Rodríguez Rodríguez
Victorino Fernández Prieto	Manuel González González
Apolinar Rivas Castro	José Rodríguez González
Enrique García Dios	Gustavo Martínez Rodríguez
Guillermo Ramos San Millán	Eladio Marcos Rodríguez
Manuel Conde Álvarez	José Benito Valeiras
Eduardo Valvís	José Ramón Campos
Fernando Méndez Real	Francisco González de la Encina
Manuel Martín Paula	Ambrosio Prada Vázquez
Evaristo Outeiriño Gil	Antonio Navarro Laso
José Anta García	Manuel González González
Josefa Fernández Álvarez	Manuel Prieto Salgado
Ramón Rivero Hervella	Augusto Tejada Salgado
Secundino Mesa Villar	Agustín Pereira Souto
Cándido Araújo Vázquez	Castor Álvarez
Enríquez Santos García Rivas	Alemundo Vidal García
Herminio Fernández Rodríguez	Eduardo Villot Canal
Rafael Silva Seoane	José Vázquez Ledo
José Lorenzo Aviñoá	Mariano Alemparte
Jesús Severino Rodríguez	José González Álvarez
Castor Rivera Álvarez	Antonio Sánchez Ruíz de la Canal
Juan Penín	José Freire Domínguez
Félix Salgado del Moral	Carlos Álvarez López
Jacinto Zunzúnegui Freire	Enriquez López Gutiérrez
Concepción Docampo Salinas	Manuel Mingot López
José Sobreira Fernández	Angel Martín Castaño
Rufino Rodríguez Fernández	Rafael Paradelo Alfonso
Sebastián Vázquez Álvarez	Antonio Fernández Vences
Luís García Rech	Cándido Pérez
Dolores Casasnovas Cid	Perfecto Rodríguez
Agustín Salgado Pavón	Luciano Cores
Raúl González Gómez	Francisco Martínez Pelayo
Manuel Reinoso Outomuro	José Luís Bouzas
Manuel Quesada Vázquez	Camilo Palmeira Fernández
Álvaro Merino Pérez	Carmen Fernández Lorenzo
Sara Pellón Cibeira	Sindo Núñez Muñoz
Cándido Rodríguez Pazos	Marcial Guede Pérez
Ramón Fajella	Abelardo Pato González
Juan Ausin Nogueira
Hipólito S.Luengo (era o director da ENLO, non estaba afiliado á ATEO pero simpatizaba coa Asociación)

(Elaboración propia a partir de fontes periodísticas desde 1936 a 1940. A prensa foi un medio empregado para facer públicas as sancións ao maxisterio polo que este quedaba en evidencia ante a sociedade. Por outra banda tamén provocaba un efecto coercitivo para o resto dos mestres e mestras que non foran sancionados amosándolles o que podería pasarlles en caso de que actuaran contra os principios da ditadura. Tamén se consultou a Revista Escuela deTrabajo no Arquivo Histórico Provincial de Ourense. Vid: "Resolución dictada por la Comandancia militar de Orense", La Zarpa, 4 de agosto de 1936, p. 5; "Los maestros extremistas" El Pueblo Gallego, 4 de agosto de 1936, p. 7; "Información al magisterio" La Región, 14 de xuño de 1938, p. 2; "Relación de maestros que han sido sancionados, La Región, 6 de maio de 1940; "Información del magisterio", La Región, 16 de xullo de 1940, p. 7 "Relación de maestros sancionados, La Región, 15 de decembro de 1940, p. 1; ).