RECANTO DE REFLEXIÓNS

06 agosto 2023

ADELAIDA VALLEJO LEIRA


Publiquei esta entrada o 17 de maio, día das Letras, pois quería resaltar a esta escritora ourensá, a esta poetisa. Sobre elas, non había nada escrito, pero fun investigando e descubrín a unha muller sumamente delicada nos seus poemas, dunha grande cultura e cun grande manexo das palabras e dos versos.

Pois ben, pasado un tempo, recibín con gratísima alegría unha mensaxe da filla de Adelaida, Juliana Freire Vallejo, para agradecerme haber dedicado unha entrada á súa nai e a máis diso, envioue unha carpeta que contiña un grande tesouro: o retrato de Adelaida, unha foto de cando Adelaida era pequena e pasaba cos seus pais e irmán pola Coruña. Envioume tamén dous exemplares orixinais da revista onde publicou Adelaida, Sonata Gallega, outro da revista Galicia, que é a Revista do Centro Galego de Bos Aires, e, o máis valioso, un caderno de poemas manuscritos de Adelaida Vallejo. A emoción embargoume pois tiña nas miñas mans poemas inéditos de grande calidade que fun lendo un a un e  puiden comprobar a delicadeza dos seus poemas, a rima, a cadencia, a musicalidade, a metáfora, a personificación da natureza galega... que deixaban transparentar unha alma sensible, chea de amor...unha poesía rosaliana. Desde logo, un grande descubrimento a ter en conta na nosa literatura. 

Adelaida era natural de Riobóo de Leiro e era a única muller de cinco irmáns. Seu pai era médico en Riobóo. A Adelaida enviárona a Leiro cunha tía e despois xa foi a Santiago de Compostela para estudar maxisterio rematando os estudos no ano 1944. No ano 1945 superou as oposicións e estivo destinada na escola de Beariz de San Amaro e na de Espiñeira en O Irixo. En 1950 concursou a escolas maternais e de párvulos e concedéronlle a escola de Concepción Arenal de A Coruña. Estaba casada co mestre Ricardo Freire Leira e tiñan dous fillos, José María e Juliana, e residían en A Coruña pois ambos os dous tiña a escola alí. A familia adoitaba a pasear os domingos e festivos polas rúas de A Coruña: "¡Que tiempos felices y tranquilos!", di Juliana con nostalxia polo amor aos seus pais e ao seu irmán.

(Fotografía cedida por Juliana Freire Vallejo, filla de Adelaida. A familia paseando pla Rúa Real de A Coruña.)

Temos que destacar que Adelaida, ademais de mestra, tiña outra vocación, a de escritora. Colaborou na revista Sonata Galega compartindo espazos coas insignes e habituais Pura Vázquez, Herminia Fariña, Matilde G. de Lloria, Victoria P. Ozores...e, por suposto, ilustres intelectuais e poetas. A Revista tiña o seguinte subtítulo: Publicación Céltiga e Revista de Galicia. Exponente literario y artístico de la región. Apareceu en Pontevedra en 1944 e tivo unha continuidade ate 1949, se ben é certo, ao comezos tiña periodicidade de catro exemplares por ano que coincidían coas catro estacións, a partir de 1946 a edición foi irregular ata que o último número sería o publicado en decembro de 1949. O seu director era Ramón Peña e nela colaboraban importantes escritores de Galicia como Blanco Amor, Cabanillas, Otero Pedrayo, Risco, José María Luengo... Outro aspecto a destacar da revista eran as ilustracións que estaban realizadas por artistas recoñecidos e, entre as mulleres artistas que colaboraron, podemos destacar a María Rius.

Adelaida colaborou no apartado literario e fixo a súa achega de poemas en tres número de Sonata Gallega, en concreto, no número Inverno de decembro de 1944; no número de Estío de 1945 e no número 11 de 1949. 

(Revistas que me enviou Juliana e nas que publicou Adelaida.)

(Fonte: Sonata gallega : una publicación de Céltiga: Número Invierno - 1944 diciembre, p.11)

O seguinte poema foi publicano na revista número Invierno de decembro de 1944, trátase da primeira colaboración que fixo Adelaida para a revista. (A transcrición é totalmente literal)


Gratitud al invierno
Paisaje sin flores, ambiente nevado
De dulces amores mipecho has colmado
Viniste a traer
La dicha a mi vida con bellos colores
Mas bellos que notas de los ruiseñores
Al amanecer.
 
Con suave ternura besando la nieve
El viento murmura de modo tan leve,
La dulce canción
Que es nave del alma buscando ventura
En alas de ensueño que encantos procura
A mi corazón.


El blanco ramaje con galas de boda
Nos muestra el encaje que el hielo acomoda
Con tul de cristal,
Hermosa presencia reviste el paisaje
Silueta de novia, perfil de su traje
En ritmo nupcial.

Con estalactitas de enea soñada
Columnas bonitas el viento y la helada
Jugando formó,
Adornos colgantes que mil lucecitas
Despiden, en torno a las vidas marchitas
Que el tiempo secó.
 
Escarcha y rocío en noches de luna
Murmullo del río meciendo la cuna
De fría humedad,
Penachos de niebla, cruzados con grío
Cubriendo el espacio de blanco atavío
Mi canto escuchad.

Paisaje sin flores, ambiente nevado
De dulces amores mi pecho has colmado,
Viniste a traer
La dicha a mi vida con bellos colores
Mas bellos que notas de los ruiseñores
Al amanecer.

Adelaida continuou colaborando na revista e no número Estío de xuño de 1945 publicou este poema cheo de nostalxia:

Tu perfume es un recuerdo
Que dejó imborrable estela
Junto a mí.
Juega alegra con el viento
Y envolviéndome su esencia
¡Soy feliz!


Tiene aromas de cariño
Enlazadas con la brisa
Matinal.
Tu perfume encierra el brillo
De ojos puros que acarician
Para amar.

Su fragancia vaporosa
De jardines y de Flores
Me embriagó.
Y en su encanto mi alma goza
Con las gratas ilusiones
Del amor.

Tu perfume es un recuerdo
Que dejó imborrable estela
Junto a mí.
Juega alegre con el viento
Y envolviéndome su esencia
¡Soy feliz!

No correspondente ao número 11 do ano 1949 a colaboración faina cun bonito poema en galego, titúlase "¡Volve, sen qu´eu te chame!" e é un poema de amor no que lamenta a ausencia do seu amado e reclama que volva para recuperar a luz. Está estruturado en tres estrofas de oito versos con rima consoante alternante. Está na liña do desamor que a envove de tristura, unha tristura que nos leva a insigne Rosalía.




(Fonte: Sonata gallega : una publicación de Céltiga: Número 11 - 1949, p. 54)
 
Denque ti te foches, eu de recordos vivo
E sinto alá n´a yalma continuo sofrimento
E teño aquí no peito o corazón cativo
Sin nadie que mitigue este fero tormento
Sin ti eu non comprendo, sin tí eu non concibo
Nin o canto d´a mar, cando mormura o vento
Nin qu´os paxaros trinen con doce melodía
Nin quen poida alegrarse cand´amanece o día.

Trestura e mais trestura. Ausencia d´os amores
Qu´o meu querer profundo repreto d´ esperanza
Brindou con acentos de alegres roiseñores
O peito que contigo fixo unha firme alianza
E dond´a vida puxo os mais vivos colores
De dous que ben se queren con prena confianza
Eu sei que non m´olvidas mais choro prisoeira
D´o tempo que te leva lonxe da miña beira.

Volve sin qu´eu te chame anxo d´a miña vida!
Mensaxeiro feliz d´aurora sospirada
Volve pra alimenar a lámpara encendida
Se non queres topala a´scuras y apagada
Volve que teño medo de ver pra tí perdida
A muller que deixaches aquí tan namorada.
¡Volve sin qu´eu te chame! Desipa estos temores.
¡Non quero que s´acaben os meus e os teus amores!

Outro poema lle adicou á súa terra transcríbese a continuación. Trátase duns versos inéditos escritos en 1944 en galego e que Juliana  aprendeu de cativa. É dunha grande beleza polo xogo de palabras, a sonoridade e as reiteracións que fan del un poema a modo cantiga:

O Maestro de Vilaboa

Disque a tua Vila e Boa
o meu Rio, e tamén Bó
Boa a Vila e Bo o Rio
Vilaboa e Riobóo.

Riobóo e Vilaboa
entrambos ós dous son bós
Bo o Rio, e Boa a Vila,
Vilaboa e Riobóo.

Se o Rio e Bo, a Vila e Boa
¿Cal dos dous será millor?...
Boa a Vila, e Bo o Rio
Vilavoa e Riobóo.

Riobóo e Vilaboa
lonxe están coma en prisión.
Mais o tempo ha de axuntalos
Vilaboa e Riobóo.

Adelaida escribiu poesía ata a súa morte. Faleceu o 16 de xaneiro de 1988 e un mes antes escribiu o seguinte poema que me facilitou Juliana:

Por un sendero de siglos                              María y José, caminan
Las estrellas caminaron                                Y se cierran los portales
Y en el espacio infinito                                 Un Pesebre, los acoge
A los hombres alumbraron.                           Con un calor de animales

Un paraíso en la Tierra                                Por un camino de Siglos
De amor y blanca inocencia                           Las estrellas alumbraron
En el pecado se hundió,                                Y las voces desde el cielo
Pero Dios, tuvo clemencia.                             Los pastores escucharon

Por una mujer, perdido                                 Ha nacido el Rey
Por otra mujer salvad                                   A los hombres, Paz
Y por un Dios redimido                                Gloria a Dios en las alturas
Sobre una cruz humillado                              Que ha mostrado su bondad

Por un camino de Siglos                                Primero los animales
Las estrellas alumbraron                                Después, humildes pastores
Y los hombres, bajo ellas                                Pobres pañales y pajas
Creyeron lo que anunciaron                            Esos fueron sus lores

Voz de Profetas clamando,                             Por un camino de estrellas
Sobre oscuras realidades                                Los Reyes magos llegaron,
Pecado envolviendo al hombre                         Y en el Portal de Belén
Sombra y luz, en sus verdades                        Al Niño Dios, adoraron

¡Tribu, tribu de Judea!                                    Ha nacido el Rey
En el desierto perdidos                                  A los hombres paz
Esclavos de los Egipcios                                 Paz sin pecado, ni guerra
Siendo Reyes elegidos                                    Amor, Amor y bondad

Por un camino de Siglos                                 Corazón del hombre
Las estrellas, tienen luz                                   Abrete ahora
Una Virgen, un Dios niño                               Ten Caridad
¡Nos salvará con su Cruz!                               Ten Paz
                                                                  Ten Bondad
Pueblo, pueblo de Judea                                  No guerra
Belén, la humilde escondida                             No mala volutad
Entre sombras humillada                                Corazón del hombre
La oscura desconocida                                    ¡Ten Caridad!

Un matrimonio camina
Presuroso, y angustiado                                    (Sanatorio. Modelo. 7/XII/87.)
Porque va a nacer un Niño
El Redentor anunciado

Pueblo, pueblo de Judea
Belén, con puertas cerradas
Noche oscura en los senderos
No hay sitio, ni en las posadas

A continuación ofrécese uns documentos inéditos escritos entre 1943 e 1945. Son algúns dos poemas escritos de puño e letra por Adelaida Vallejo, en galego e castelán,  e que me facilitou a súa filla Juliana. 

Desde aquí quero expresar o meu agradecemento sinceiro a Juliana Freire Vallejo por ofrecerme información sobre a súa nai, as fotografías e os poemas manuscritos. Sen dúbida, unha grande homenaxe para Adelaida.

Entrada suxeita a propiedade intelectual. Prohibida a súa copia, descarga, reprodución ou publicación.

(Elaboración propia a partir de diversas fontes. Vid: La Región, 2 de agosto de 1945El Correo gallego, 1946 setembro 4, p. 4; El pueblo gallego, 12 de xaneiro de 1955, p. 4; El pueblo gallego, 30 de xullo de 1955, p. 9; El Ideal gallego, 18 de maio de  1950; Sonata gallega : una publicación de Céltiga: Número Invierno, decembro de 1944, p. 36; Sonata gallega : una publicación de Céltiga: Número Estío, xuño de 1945, p. 44; Sonata gallega : una publicación de Céltiga, Número 11, 1949, p. 54; Entrada Sonata Gallega, en Wikipedia Fotografía da entrada cedida por Juliana Freire.)