De volta a España a familia aparece empadroada na segunda planta do antigo nº 15, hoxe 11, da rúa da Paz; anos máis tarde, xa na guerra, na rúa da Amargura, no campo das Mercés e fronte o antigo Hospital, dende onde escoitaban as detonacións dos fusilamentos no campo de Aragón.
Afillada ó Partido Comunista, e polo feito de selo, foi detida o día 21 de Xullo de 1936 nas rúas de Ourense, día no que tamén deteñen ós seus fillos Manuel e Ricardo. María del Valle Lozano, de 49 años, foi internada no cárcere de Celanova durante 16 meses, dándolle o “paseo” de Bande a Xinzo da Limia, destorzo cerebral por fusilamento, di o Rexistro, o 29 de Outubro de 1937 en Lomba de Lamas, e a familia tres días na procura do seu corpo que apareceu enterrado en O Mosteiro, dous lugares preto de Xinzo da Limia.
Foi asasinada xunto a unha moza de 19 años, Salud Torres. Aínda que segundo Sánchez Mazas, recollendo a testemuña dunha veciña de Celanova que o vira cos seus propios ollos, botáronlle gasolina e queimárona viva, alí mesmo, na praza fronte do convento, versión moi dubidosa.
O seguinte poema dedicoullo Carlo Rodríguez Fer a María de Beiro e a Salud Torres, as dúas fusiladas.
O TERROR EN CARRO DE VACAS
Ata a Lomba de Lamas,
onde os doces prados do outono
son lameiros de regos transparentes
fluíndo baixo a última sombra da noite
espida polas pastoras das brañas
e polas aves canoras na albada,
ata alí mesmo,
tras subir lentamente polo Monte Furriolo,
chegou o terror en carro de vacas
Non se pecharon máis
os ollos das nenas pobres do campo
nin deixaron de ver nunca
o sangue do chedeiro
escorrendo polo cabezallo,
pingando polo eixo,
revirando na roda
flamexante e vermella
como un sol tristemente caído
sobre a lama da lomba
O carro secular e inmóbil,
o alarido interminable
da cantadeira sobre o eixo,
o arrepío dos estadullos en punta
coma se os fungueiros saísen espetados
polas furas das feridas das mulleres mortas,
eran a expresión do medo
Pero non doeron máis a María de Beiro
os balazos que coseron o seu corpo
que os que descoseran antes
a seu fillo Manuel,
que os que descoserán máis tarde
a seu fillo Ricardo
Non magoaron máis a Salud
as balas que acabaron coa súa vida
que as que remataran coa xustiza,
pois a esperanza tiña entón a parálise
dun carro de bois detido sobre o barro
por desfeita cerebral no outono
Elas eran o leite nutricio
e as mazás da vida
no tempo do leite ardendo gasolina
e da mazá con hemorraxia interna
Ninguén puido comprendelo
na Lomba de Lamas
Fusilaran o leite branco,
fusilaran a mazá vermella,
e o terror viña en carro de vacas
aforcando a dignidade co xugo
Ata a Lomba de Lamas,
onde os doces prados do outono
son lameiros de regos transparentes
fluíndo baixo a última sombra da noite
espida polas pastoras das brañas
e polas aves canoras na albada,
ata alí mesmo,
tras subir lentamente polo Monte Furriolo,
chegou o terror en carro de vacas
Non se pecharon máis
os ollos das nenas pobres do campo
nin deixaron de ver nunca
o sangue do chedeiro
escorrendo polo cabezallo,
pingando polo eixo,
revirando na roda
flamexante e vermella
como un sol tristemente caído
sobre a lama da lomba
O carro secular e inmóbil,
o alarido interminable
da cantadeira sobre o eixo,
o arrepío dos estadullos en punta
coma se os fungueiros saísen espetados
polas furas das feridas das mulleres mortas,
eran a expresión do medo
Pero non doeron máis a María de Beiro
os balazos que coseron o seu corpo
que os que descoseran antes
a seu fillo Manuel,
que os que descoserán máis tarde
a seu fillo Ricardo
Non magoaron máis a Salud
as balas que acabaron coa súa vida
que as que remataran coa xustiza,
pois a esperanza tiña entón a parálise
dun carro de bois detido sobre o barro
por desfeita cerebral no outono
Elas eran o leite nutricio
e as mazás da vida
no tempo do leite ardendo gasolina
e da mazá con hemorraxia interna
Ninguén puido comprendelo
na Lomba de Lamas
Fusilaran o leite branco,
fusilaran a mazá vermella,
e o terror viña en carro de vacas
aforcando a dignidade co xugo
Vid: Nomes e voces; La Voz de Galicia, hemeroteca e Wikipedia