Etiquetas

17 mayo 2016

DELIA OSORIO OTERO

Naceu en Lamas de Barra, Coles, o vinte e sete de novembro de 1892 e era filla ilexítima de Pilar Otero López veciña de Barra. Foi inscrita no rexistro civil polo seu avó Ramón Otero Piña. Uns anos máis tarde, en 1895 Pilar casou co pai da nena, Francisco Osorio García, que era industrial, e o matrimonio daríanlle a Delia unha irmá á quen chamaron Cleofé que, seguindo os pasos de Delia, tamén se fixo mestra e se afiliou a ATEO polo que foi, igualmente, separada do ensino. Delia casou co tipógrafo Valentín Gómez Castro que era o presidente da Sociedade de Tipógrafos de Ourense. Vivían no Salto do Can na Avenida de Portugal e tiveron dous fillos, Enrique e Avelino. 

Delia fixo o exame de ingreso na Normal no Instituto Xeral e Técnico de Ourense o 1 de xuño de 1907. Estivo matriculada no centro no que cursou o grao elemental ata 1909 e en agosto de 1910 expedíuselle unha certificación para a Normal de Mestras de León aínda que logo acabou facendo o grao superior na Normal de Pontevedra rematando os estudos en 1914. Presentouse ás oposicións no ano 1919 e en 1923 déronlle a escola en propiedade de Baiste en Ourense. Anos máis tarde estaba ao cargo da escola de nenas de Castro Canedo. O 1 de febreiro de 1932 afiliouse a ATEO e tiña o número 140 e o 22 de decembro de 1935 foi nomeada para o cargo de segundo vogal[1]

Afilouse ao sindicato ATEO pois era unha preocupada pola ensinanza e os métodos que se deberían aplicar nas aulas para mellorala e, como vimos, tamén colaboraba na revista achegando os seus postulados pedagóxicos.

Coa chegada da ditadura, Delia sufriría como o resto dos afiliados a ATEO a dura represión e ela foi destituída e detida o 21 de xaneiro de 1937 por deixar na escola uns escritos contrarias ao novo réxime e contra da igrexa. 

O cura ecónomo de San Andrés de Castro Canedo, Benigno González, emitiu o dous de xaneiro de 1937 un escrito ao Xulgado no que indicaba que Delia nunca fora á igrexa, que se ría dos que acudían a ela, que era comunista, que sempre andaba cos homes e que ía a reunións ata altas horas da noite, que dicía que había que cortar cabezas e colgalas nos balcóns, que o seu labor na escola era pouco fértil e que as nenas se rían dela pois sempre andaba cantando, que facía saudar ás nenas co puño en alto e que lles ensinaba doutrinas opostas á relixión…

(...)jamás la he visto entrar las puertas de la Iglesia y no solo eso sino que se mofaba de todos aquellos que practicaban los misterios de nuestra religión, e incluso antes del movimiento llegó a impedir a todos aquellos que militaban bajo su bandera la asistencia a la Iglesia y el trato conmigo...Era comunista delcarada pues en las últimas elecciones presidió la mesa representando a los comunistas de esta parroquia...Tuvo el atrevimiento de decir en presencia de los suyos que había que cortar cabezas y colgarlas en los balcones y cuando antes de estallar el movimiento se oía que habían incendiado una Iglesia o echar a un sacerdote de la misma se decía esos si que son hombres y no los de este pueblo que no tienen valor para nada...

Su labor en la escuela era poco fértil pues la niñas ya se mofaban de ella porque siempre estaba cantando y a las mismas niñas les hacía saludar puño en alto y al entrar y salir con la internacional. Enseñaba a las niñas doctrinas opuestas a nuestra religión pues así lo demuestran escritos que aparecieron en las escuelas...[2]

Todas estas alegacións considerábanse de altísima gravidade. A situación complicouse para a mestra cando o 29 de xaneiro o gobernador civil de Ourense informou á comisión e incorporou ao sumario unha acusación que lle remitira o xuíz instrutor da capital na que se indicaba que se acusaba a Delia da subtracción na escola de Castro dunhas notas subversivas. En marzo solicitouse que un pai de familia alegase sobre a mestra e, en efecto, foi Patricio Caride quen elaborou un escrito nos mesmos termos que fixera o cura da parroquia alegando as mesmas acusacións[3]. O alcalde, Eugenio Pulido, asegurou que Delia estaba afiliada ao partido socialista do que facía propaganda e tamén que pertencía á Sociedade Atea do Maxisterio e “desarrolló mala labor en su Escuela y una regular conducta, dados sus ideales políticos, y alternaba solamente con compañeros que le eran afectos”[4]. A todo o anterior sumábaselle o informe do Comandante Vicente García no que recoñecía que Delia era socialista, que militara en ATEO e que a súa conduta era mala e o labor na escola regular, polo tanto: “Por todo lo anteriormente expuesto y siendo una señora que estaba poseída de sus mayores ideas y cualidades de tendencia marxista y que no se jactaba de manifestarlo en público, por ello me merece mal concepto”[5]. Todas os informes negativos conducirían a unha contundente sanción. A todos eles hai que engadir o escrito que se atopara na escola de Delia, motivo polo que fora detida en xaneiro de 1937. 

Tratábanse dunhas notas manuscritas nas que Delia expuxo unhas ideas radicais sobre os problemas do capitalismo, a necesidade dunha revolución do proletariado mencionando a Marx e a Lenin, sobre a hipocrisía da burguesía e a opresión e engano da igrexa e da relixión.Así mesmo pon en dúbida a infabilidade de Deus e o seu poder creador aludindo a científicos e biólogos:

La Iglesia es un poder de opresión burguesa y no se puede esperar que esta clase quiera desprenderse de quien tan bien la sirve. Ha de ser el proletario quien comience una verdadera ofensiva en contra de ese puntal del capitalismo que bien dice los cañones, bautiza los acorazados y los aviones de guerra, protege la explotación más inhumana con el engaño del cielo y sirve de avanzada para la introducción de la esclavitud capitalista en los pueblos coloniales.
Origen de las religiones. Una fórmula célebre declara “el miedo ha creado a los dioses”. Esta fórmula es exacta en el sentido de que el hombre ha transformado en divinidades las cosas que le asustaban y oprimirían y cuya naturaleza no podía comprender. De este modo los hombres primitivos han divinizado las fuerzas naturales tales como el sol, la lluvia, el rayo, la guerra, la muerte etc...La religión enseñaba no la revuelta contra esas fuerzas naturales, sino por el contrario la sumisión a ellas, la resignación ante las desgracias que herían a los hombres y en fin ordenaba sacrificios para aplacar a los “dioses” por esto es el hombre quien ha creado a los dioses divinizando sus debilidades, su ignorancia, su impotencia y no ven los dioses como los enseñan las religiones quienes han creado a los hombres. Esta idea ha sido expresada por Marx así “El fundamento sde la crítica religiosa es este hombre hace la religión, no es la religión quien hace al hombre.

Lenin dice La religión es una especie de opresión espiritual que pesa sobre las masas proletarias al que trabaja en la vida y sufre privaciones, la religión le enseña la resignación aquí abajo y le ofrece la esperanza de un salario celeste, pero a los que viven del trabajo de otro la religión les enseña la caridad y les ofrece una justificación barata de su existencia de explotadores vendiéndolos a precios abordables billetes de entrada en el paraíso celeste. El proletario moderno, consciente educado por la gran industria y la vida de las ciudades rechaza con menos precio los prejuicios religiosos abandona el cielo a los curas y a los beatos burgueses y lucha por una mejor vida sobre la tierra. La caridad es el truco descubierto por los capitalistas para calmar a bajo precio la cólera obrera, es el mejor medio para hacer creer a los trabajadores que se interesa por sus reivindicaciones que se comparte su miseria que se busca el medio de aliviarles, es el medio de impedirles tomar conciencia de sus derechos la iglesia también se dedica a humanizar la doctrina obtener la paz por la caridad que quiere decir que en la época actual en que las masas trabajadoras están frente a la miseria como consecuencia del paro de la escasez de trabajo espera conquistar por medio de limosas a la desgraciada masa trabajadora. (...)

 ...además dicen que creó el hombre a su imagen y semejanza luego ese dios se parece a toda clase de animales mamíferos y claro está es otro animal ya veis la de barbaridades que la iglesia nos cuenta por algo es el enorme puntal del capitalismo porque tan verdaderos son los postulados de unos como los de otros puesto que ambos se valen del embuste y del engaño. La iglesia con su Dios y los otros con su bondad sin límite con sus limosnas y mas que todo con su inmensa ruindad oculta ambos iglesia y capital nos quieren hacer creer y declarar que descendemos de semidioses pero la ciencia interpretada por naturalistas bien instruidos nos sorprenden demostrando la conformación compartida del hombre y de los demás mamíferos.

Si se quiere establecer la diferencia basándose en las facultades llamadas mentales es fácil demostrar que no existe diferencia alguna entre el hombre y los demás mamíferos pues si es verdad que no alcanzan el mismo nivel también no existen estas igualmente desarrolladas en los mismos hombres porque la inteligencia entre un salvaje que no emplea palabra ninguna abstracta no saben contar algunos mas que hasta cuatro...pero esta diferencia entre los hombres mas eminentes y los salvajes mas embrutecidos están enlazados por una serie de gradaciones delicadas que es posible que pasen y se desarrollen de unos a otros poseyendo el hombre los mismos sentidos que los demas animales sus intuiciones fundamentales deben ser las mismas tenemos con ello algunos instintos comunes, el de la propia conservación, el amor sexual, el amor de la madre por sus hijos, recién nacidos, etc...y en sus instintos podemos afirmar que aventajan al hombre por ejemplo el orangután y e chimpancé que viven en los trópicos donde hay muchos frutos venenosos y ellos no tocan ninguna cosa que el hombre no sabe...Los animales también sienten el placer y el dolor, la dicha y la desventura...Son inteligentes puesto que según Reugger ha visto un mono ahuyentar con cuidado las moscas que atormentaban a su cachorro.
Las hembras de los monos experimentan tal tristeza cuando pierden sus cachorros que asegura el gran naturista Brehim....  

Vamos a partir del punto religioso que se refiere a la creación del Mundo o Universo y después de saber que este se ha creado en seis días y que después de crear toda especie de animales plantas estrellas etc..de un pedazo de barro hizo el cuerpo del hombre y de su mismo barro fue hecha la mujer y luego quedaron estos de dueños de todo lo creado para ser dueño y poder disponer de todo lo que existían deberían ser este hombre y esta mujer superiores en todo a los demás animales, es decir, su cuerpo no debería estar formado bajo el mismo tipo general que los demás mamíferos, no podría tomar ni comunicarles enfermedades como la rabia, la viruela, etc. Y en una palabra no podría ser que su forma embrionaria fuese un óvulo completamente igual que el que da origen a los demás animales y que este embrión en un período precoz pueda distinguirse de los otros del reino animal...Segundo Huscky el cerebro que es órgano más importante sigue la misma ley y el anatomista Bischoff admite que cada hendidura principal y cada repliegue del cerebro humano tiene su análogo en el del orangután. Los monos están sujetos a muchas de nuestras enfermedades no contagiosas dice Rengger que ha observado el Cebus y le ha visto padecer catarros....Estos monos sufren también apoplejías inflamaciones y cataratas y los remedios producen en ellos los mismos efectos que en nosotros...De forma que vamos sacando en conclusión que no es cierto en modo alguno lo que los libros llamados sagrados nos cuentan puesto que nacemos igual que los demás animales vivimos sujetos a los mismos gustos y necesidades y al fin dejamos de existir para sufrir la transformación como los demás seres. ¿Dónde está esa superioridad en que se fundan esos farsantes en que apoyan esa teoría tan fantástica en que fijándose un poco desacreditan a su mismo dios pues tan listo no fue que no supo crear un ser distinto?[6]

O resultado foi a imputación de numerosos cargos como o de pertencer á entidade marxista ATEO e estar afiliada ao partido socialista do que era activa propagandista; haber sido apoderada da Fronte Popular e haber asistido a reunións comunistas realizando algunha delas na súa casa. Tamén foi acusada de que prohibía aos comunistas acudir á igrexa e que trataran con párroco; de saudar ás nenas co puño en alto e cantar a internacional na escola; de ensinar ás nenas doutrinas marxistas e excitar á violencia. Ademais culpábana de levar a cabo un labor escolar moi deficiente e de haber deixado na escola unhas follas nas que se expuñan ideas anticristiás e antirrelixiosas.[7]

Delia respondeu o 9 de xullo de 1937 ao prego de cargos argüíndo que si pertencera á Asociación de Traballadores da Ensinanza pero que a súa afiliación non fora con miras políticas senón por ansias de mellorar a ensinanza e que moitos afiliados seguían en activo polo que a Xustiza debería ser igual para todos. 

Negou que pertencera ao Partido Socialista pois dicía que este carecía de grupo feminino en Ourense. Alegou que a Comisión debía comprobar se existía algún recibo de pago ao seu nome e que non atoparía. 

Manifestou que nas elección anteriores a 1936 fora nomeada adxunta do Colexio de Castro pola Xunta Municipal do Censo e nas do 36 pedíranlle os da Mesa que os asesorase en cubrir a documentación polo que non permaneceu no local máis que o tempo necesario para a consulta co beneplácito das dereitas e esquerdas. 

Dixo que non se relacionou con ningún veciño de Canedo e non realizou ningunha reunión na súa casa pois ela vivía cunha familia polo que era imposible levar á súa habitación a ninguén. E non tocante ao párroco declarou que por que lle ía molestar. 

Sobre a acusación de que saudar ás nenas co puño en alto declarou que iso nunca se lle pasou pola imaxinación como tampouco o de cantar a internacional que podían comprobar que ningunha das nenas sabía a letra nin a música. Tamén se defendeu dicindo que na escola non ensinaba doutrinas marxistas e que se cumpría co laicismo acatando as ordes dos superiores como tamén fixera en tempos de monarquía pois entón ensinaba catecismo e historia sagrada. 

Pero un dos cargos que máis a mancou foi o de presentala como unha tola: 

El cargo que mas lastima mi dignidad es éste, por presentarme en el como una loca rematada, pues solo en ese estado podía arengar tan ramplonamente y además ¿Qué veneficio (sic) reportaba el convertir en criminales a vecinos entre los que tenía que convivir? Y bien tontos serían el no contestarme que fuese yo, que ellos harían lo que creyesen conveniente. No puedo concebir como hay persona que se atreviese a relatar semejante absurdo.

Llevé desempeñando la escuela de Castro siete anos y al final de estos es cuando se dice que mi lavor (sic) era deficiente. (En el momento de mi destitución iban a ingresar para la convocatoria de Septiembre las niñas Delia Álvarez Fernández y Manuela Gutiérrez, en el Instituto de Segunda Enseñanza; las preparé desde las primeras letras, toda la labor fue hecha dentro de la Escuela, y con todas trabajé lo mismo, y en tanto tiempo, mis Jefes, ¿No me llamarían la atención? Me tendrían expulsado por inútil, y mi hoja de servicios está muy limpia. 

Mi detención la motivó una denuncia presentada en el Gobierno Civil en la que se me acusaba de forzar la puerta del Local Escuela, para recoger unos artículos, y el Sr. Gobernador, los envió al Juez Señor Estampa; fui llamada ante el y en el mismo momento me puso en libertad. Prueba suficiente de la falsedad de los hechos y como eso, son el resto de los cargos que se me imponen, una colección de embustes fue lo que llegó a manos de esa Comisión…[8]

Delia estaba soa ante a súa defensa pois non puido acompañar ningún prego de sinaturas de veciños de Canedo por atoparse delicada de saúde e por non ter recursos económicos para poder desprazarse en coche para conseguilas. 

De pouco lle valeu a defensa persoal pois unha vez que Emilio Nieto Rodríguez certificara en xuño de 1937 que Delia Osorio fora destituída a Comisión de Cultura e Ensinanza emitiu un escrito, asinado por Mariano Puigdollers e Enrique Suñer, ratificando a sanción de separación definitiva do corpo docente e baixa no escalafón e que corroborou José Ibáñez Martín, Ministro de Educación, o 24 de abril de 1940. En efecto, Delia foi dada de baixa definitiva por separación con data do 7 de maio de 1940. 

Delia tivo que deixar a docencia e dedicouse á vida familiar. Tal como indicou Delia nunha instancia que enviou a Madrid, desde que a separaron do servizo habitou sempre en Ourense e dedicouse ás tarefas do fogar, á vida caseira e “de piedad que lleva toda mujer española. Cumpliendo en todos los órdenes mis deberes tanto religiosos…como de piedad, perteneciendo a Asociaciones Religiosas. Observando buena conducta, tanto pública, política privada…”[9]

Pasados os anos, en maio de 1954, cando Delia tiña 62 anos, dirixiu unha instancia ao Ministro de Educación Nacional na que expuña que era mestra desde o ano 1919 e que no ano 1936 tiña escola en propiedade en Castro Canedo e en 1939 a Comisión Depuradora de Ourense formulou un prego de cargos contra ela e non tivo noticia de que se instruísen responsabilidades políticas. Solicitou, entón, que se lle permitise reingresar na carreira de mestra pasando a ocupar o posto no escalafón correspondente, para demostrar a súa boa traxectoria enviou numerosa documentación que a acreditase[10]. Entre os presentados destaca o enviado polo Inspector do Corpo Xeral de Policía, Abelardo Fernández Terrajo que certificou a boa actitude de Delia coas seguintes palabras: 

Que doña María Delia Osorio Otero, de 62 años, casada, Maestra, hija de Francisco y Pilar, natural de Lamas-Coles (Ourense) y con domicilio en esta Capital, Avenida de Portugal, Salto do Can, es persona que en los archivos de esta comisaría, en el aspecto político-social, tiene antecedentes desfavorables de carácter extremista, si bien en virtud de reciente información, se viene en conocimiento de que en los últimos tiempos demuestra arrepentimiento, evolucionando asimismo en sentido favorable en el aspecto religioso, pues constan datos también recientes de que pertenece a la Asociación de la Virgen de la Medalla Milagrosa, y está bien conceptuada en tal sentido ante varios señores Curas Párrocos. 

Observa buena conducta moral, pública y privada. Y para que conste, a petición de la interesada por serle necesario para solicitar reingreso en el Magisterio, expido el presente en Orense a dieciseis de marzo de mil novecientos cincuenta y cuatro.[11]

En efecto, a solicitude foi resolta de forma favorable polo que Delia puido reincorporarse ao ensino.

Delia faleceu por unha esclerose cerebral o 14 de novembro de 1966 cando tiña 75 anos de idade e está enterrada no cemiterio de San Francisco de Ourense. 

[1] Esta información aparece recollida nunha certificación que Don Emilio Nieto Rodríguez, vocal Secretario da Comisión Depuradora do Maxisterio Nacional realizou para adxuntar ao sumario de Delia Osorio. MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, “Expediente de Delia Osorio” 42-08782-00017-0030.[2] “Carta de Benigno González Requejo”, MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 42-08782-00017-0034.[3] “Informe de Patricio Caride”, MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 42-08782-00017-0038.[4] “Escrito do alcalde”, MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 42-08782-00017-0039.[5] “Informe do Comandante Vicente García Cifuentes”, MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 42-08782-00017-0041 [6] Escrito de Delia Osorio, AGA.0022[7] “Cargos” MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 42-08782-00017-0031.[8] “Contestación al pliego de cargos”, MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 42-08782-00017-0032.[9]“Instancia de Delia Osorio ao Ministro de Educación”, MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración, 42-08782-00017-0007.[10] Idem. Delia adxuntou un documento do Ministerio de Xustiza no que non había datos de responsabilidade política a nome dela. Outro asinado por Juan Romero de Aguilar que era xefe do Rexistro Cenral de Penados e Rebeldes; tamén un certificación de Don Amando Araújo Iglesias, cura ecónomo de Santa Eufemia do Centro no que se indicaba que Delia tiña boa conduta moral e relixiosa. De Eduardo Vilarino Castro, presbítero de Santiago das Caldas confirmando a boa conduta, de Don Antonio Díaz, cura de Piñeira de Arcos quen argumentou que tiña boa conduta e que dera mostras de verdadeira arrepentimento da súa actuación anterior ao ano mil novecentos trinta e seis. Presentou un certificado de pertencer á Asociación da Virxe da Medalla Milagrosa. Incluso enviou un informe favorable do propio alcade da cidade, don Eduardo Valencia Fernández alegando a boa conduta da interesada. O subxefe Provincial da Falanxe, Domingo Saavedra Sánchez, alegou que Delia carecía de antecedentes nos arquivos do servizo. [11] MINISTERIO DE CULTURA, Arquivo da Administración Xeral, “Expediente de Delia Osorio”, Sig. 42-08782-00017-0017.

(Elaboración propia a partir de diferentes fontes. Esta entrada é un estrato do estudo sobre as mestras en ATEO que estou a elaborar e que será publicado en breve. Publicación suxeita a rexistro da propiedade).